خوزنا : گزارشي از «مسند عبدالعظيم حسني» و ويژگي‌هاي آن
پنجشنبه، 6 خرداد 1400 - 08:37 کد خبر:103873
به گزارش پايگاه خبري خوزنا آيت الله رضا حيدري، استاد ومحقق حوزه علميه به مناسبت ۱۵ شوال سالروز وفات جناب عبدالعظيم حسني، از نوادگان امام حسن مجتبي(ع) مصاحبه اي با خبرگزاري ايكنا اتجام داده كه اين گفتگوي مهم بدون كم وكاست درپايگاه خبري خوزنا بازنشر مي گردد.
عبدالعظيم حسني مشهور به شاه عبدالعظيم، از نوادگان امام حسن مجتبي(ع) است كه از امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادي(ع) بي‌واسطه حديث نقل كرده است و «مسند حضرت عبدالعظيم حسني عليه‌السلام» اثر مرحوم عطاردي و عليرضا هزار يكي از بهترين آثار درباره اين محدث است.
وفات عبدالعظيم حسني
به گزارش پايگاه خبري خوزنا وبه نقل ازايكنا از خوزستان، ۱۵ شوال سالروز وفات جناب عبدالعظيم حسني، از نوادگان امام حسن مجتبي(ع) و از راويان حديث تشيع است. متن زير مصاحبه با استاد و محقق حوزه علميه درباره اين شخصيت بزرگ تشيع است.
ايكنا - به مناسبت ۱۵ شوال سالروز وفات عبدالعظيم حسني كه در ري مدفون هستند، به اختصار اين شخصيت را معرفي كنيد.
عبدالعظيم حسني مشهور به شاه عبدالعظيم و سيدالكريم از عالمان، مجاهدان و راويان حديث است. نسب او با چهار واسطه به امام حسن مجتبي(ع) مي‌رسد.
ايشان از امام رضا(ع) و امام جواد(ع) و امام هادي(ع) بي واسطه حديث نقل كرده و ظواهر و قرائن، حكايت از وفات او در زمان امام هادي(ع) دارد و در شهر ري كه محل فعاليت ديني او بود، به خاك سپرده شد و در برخي روايات، ثواب زيارت قبر او برابر با ثواب زيارت قبر امام حسين(ع) دانسته شده است. البته برخي مصاحبت او با امام رضا(ع) را رد كرده و در مقابل، بعضي زندگاني او در دوره امام كاظم(ع) را نيز تقريب و ادعا نموده‌اند.
شهر ري محل فعاليت ايشان بوده است و تبديل شدن آن شهر به يكى از پايگاه‌هاى مهم و كهن تشيع، مرهون مجاهدت‌هاي اوست. ري به بستر رويش عالمانى مانند ثقةالاسلام كلينى، شيخ صدوق، ابوالفتوح رازى و ديگران تبديل شد و اين را مي‌توان نتيجه حركت و تلاش حضرت عبدالعظيم حسنى(ع) دانست.
اما درباره تاريخ ۱۵ شوال سال ۲۵۲ قمري كه به عنوان سالروز وفات ايشان مشهور شده، بحث‌هايي وجود دارد كه مجال طرح آنها در اين جا نيست و مخاطبان گرامي را به مطالعه مقاله آيت‌الله رضا استادي در مجله نور علم شماره ۵۰-۵۱ ص ۲۹۷-۳۰۱ دعوت مي‌كنم. البته تعيين يك روز به عنوان بزرگداشت، امري پسنديده و بهانه‌اي براي يادبود ايشان است.
ايكنا ـ سوال : درباره ميراث حديثي عبدالعظيم حسني توضيح دهيد؟
شيخ صدوق (م ۳۸۱)، مجموعه روايات وي را با عنوان «جامع اخبار عبدالعظيم» گردآوري كرده است، ولى متأسفانه نسخه‌اى از آن در دست نيست (رجوع كنيد: رجال النجاشى، ص ۳۹۲، ش۱۰۴۹).
برخي محققان شمار احاديثي را كه وي بي‌واسطه و با واسطه از امامان(ع) نقل مي‌كند ۱۰۲ روايت دانسته‌اند؛ ۲ روايت از امام رضا(ع)، ۲۶ روايت از امام جواد(ع) و ۹ روايت از امام هادي(ع) است و روايات با واسطه وي هم به ۶۵ حديث مي‌رسد.
در كتاب‌هايى كه در شرح حال عبدالعظيم نوشته شده است، نويسندگان بخش‌هايى را به ذكر روايات او اختصاص داده‌اند؛ مثلا ملا اسماعيل فدايى كزازى (م ۱۲۶۳ق) در كتاب «جنات النعيم» شصت روايت را گرد آورده است. ملا محمدباقر كجورى (م ۱۳۱۳ق) در كتاب «روح و ريحان» پنجاه و هفت روايت را جمع كرده است. محمدابراهيم كلباسى (م ۱۳۶۲ق) در «التذكرة العظيمية» چهل روايت را ذكر كرده است و بعدها مرحوم عزيزالله عطاردى در كتابي كه در سال ۱۳۴۲ شمسي با نام «عبدالعظيم الحسني حياته و مسنده» به زبان عربي نوشته بود ۷۸ يا ۷۹ روايت از ايشان را جمع‌آورى كرده است.
خود مرحوم استاد عطاردي چهل سال بعد با همكاري فاضل گرامي عليرضا هزار در سال ۱۳۸۲ شمسي كتابي با نام «مسند حضرت عبدالعظيم حسني عليه‌السلام» را به زبان فارسي منتشر مي‌كند كه ظاهرا توسعه يافته همان كتاب اول او است و عدد روايات را به ۱۰۲ نزديك مي‌كند.
كتاب ديگري با عنوان «الشريف المعتمد شاه عبدالعظيم الحسنى حياته و مسنده» به قلم عبدالزهرا عثمان محمد در بيروت دارالهادى در سال ۱۴۲۲ قمري چاپ شده است كه حدود دو سال بر مسند عطاردي سابق است.
ايكنا ـ چرا درباره كتاب سال ۱۳۸۲ شمسي مرحوم عطاردي و دكتر هراز گفتيد كه عدد روايات را به ۱۰۲ نزديك مي‌كند؟
در اين كتاب مجموعا ۱۱۸ روايت شماره گذاري شده است، اما ظاهرا عدد واقعي روايات حدود ۹۹ روايت است، زيرا همانطور كه در پايان مقدمه كتاب هم توسط مولفان اذعان شده است، در پاره‌اى موارد چند روايت، مشابه هم بودند ولى به علت اختلاف در سند، دو روايت جدا تلقى و شماره گذارى شدند. چنانكه تكرارهايى هم به چشم مى‌خورد كه غالباً ناشى از ذكر تقطيعات حديث است؛ مثلا حديث ۳۹ مسند، گفت‌وگوى حضرت موسى بن عمران(ع) با خداوند را به تفصيل نقل مى‌كند و احاديث ۴۰ تا ۴۶ هم فقراتى از همان گفت‌وگو را نقل مى‌كند و جداگانه شماره گذاري مي‌كند.
لذا اگر روايات تقطيع شده و تكرارى را در نظر نگيريم ۹۹ روايت استخراج شده است. آدرس سه روايت استخراج نشده عبارت‌است از:
۱- عيون أخبارالرضا(عليه السلام)، ج ۲، ص ۲۳، ح ۳ (باب: فيما جاء عن الرضا(عليه السلام) من الأخبار المجموعة).
۲- بحارالأنوار، ج ۷۲، ص ۱۹۵، ح ۱۷ به نقل از قصص الأنبياء با رمز «ص».
۳- تفسير القمى، ج ۲، ص ۲۹۴ ؛ بحارالأنوار، ج ۲۳، ص ۳۸۳ به نقل از آن .
اولي به شماره ۵۲ در چاپ سال ۱۳۴۲ شمسي ذكر شده است، روايت دوم و سوم در مسند چاپ شده در بيروت درسال ۱۴۲۲ق نقل شده.
ايكنا ـ درباره مشخصات ظاهري و ساختار كتاب مسند حضرت عبدالعظيم حسني عليه السلام توضيح دهيد.
اين كتاب اثر مشترك عزيز الله عطاردي قوچاني و عليرضا هزار است كه براي كنگره گراميداشت آماده شد و اولين بار در سال ۱۳۸۲ شمسي در قم توسط نشر دارالحديث در ۳۱۱ صفحه وزيري به زبان فارسي منتشر شد، هر چند از متون عربي مربوط به متن روايات خالي نيست.
در صفحه ۵ و ۶ كتاب، مقدمه‌اي از آقاي مهريزي، دبير كميته علمي گراميداشت، قرار گرفته است و در صفحه ۷ به عبدالعظيم حسني(ع) تقديم شده است. مطالب درآمد از صفحه ۹ با سخني در مسند و مسند نويسي شروع مي‌شود و تا صفحه ۱۲۱ ادامه دارد.
بخش اصلي كتاب يعني «مسند» از صفحه ۱۲۳ شروع مي‌شود و با شماره گذاري ۱۱۸ روايت در صفحه ۲۳۶ پايان مي‌يابد و پس از آن فهرست‌هايي قرار گرفته است كه كار جستجو را تسهيل مي‌كند و آخرين سطور در صفحه ۳۱۱ است، هرچند در فيپا با شمارش ظهر صفحه، جمعا ۳۱۲ صفحه ذكر شده است.
ايكنا ـ درباره محتوا و مطالب و اختصاصات اثر هم توضيحاتي بيان كنيد.
در مقدمه و درآمد كتاب، چند بحث كلي درباره مسند و مسندنويسي، زندگي نامه حضرت عبدالعظيم(ع)، مقام ايشان نزد ائمه اطهار(ع)، نظر دانشمندان شيعى درباره ايشان و مشايخ و راويان آن حضرت آمده است.
در آنجا توضيح داده شده كه مجموعه‌هاى حديثى، نام‌هاي متعددي دارند بعضي از آنها به «صحيح» مشهورند (مثل صحاح سته) و برخي به «اصول» (مثل اصول أربعمأة)، گروهي «سنن» ناميده مى‌شوند (مانند سنن ترمذى و سنن ابوداود) و دسته‌اي نيز عنوان «جامع» دارند (مثل جامع الأحاديث اثر جعفر بن احمد قمى و الجامع الصغير اثر سيوطى). ساير عناوين اين مجموعه‌ها، عبارتند از: «معجم»، «مستدرك»، «مستخرج» و «جزء». گونه‌اى از مجموعه‌هاى حديثى هم «مسند» نام دارد و گاهي چند نام از نام‌هاى ذكر شده، يكجا و در كنار هم، عنوان يك اثر را تشكيل داده اند؛ مانند «جامع المسانيد و السنن» اثر ابن اثير.
«سند» نزد علماي حديث، طريق متن يا زنجيره به هم پيوسته راويان است كه يكى پس از ديگرى، حديث را روايت مى‌كنند تا به معصوم(ع) برسد و نيز به منزله ستونى گفته شده است كه متن حديث بر آن استوار است. نويسندگان كتاب معتقدند اگر «مسند» را اسم ابزار بدانيم، حديث مسند، حديثى است كه به آن استناد و بر آن، اعتماد مى‌شود و دليل به حساب مى‌آيد. در اين صورت، لفظ «مسند» در مجاز استعمال شده است. اما اگر آن را اسم مفعول باب افعال بگيريم، حديث مسند، حديثى خواهد بود كه زنجيره راويانش تا به اولين گوينده، رسانيده شده است. در اين صورت، استعمال «مسند» در حقيقت است و نه مجاز. گاهى هم «مسند» به صورت مصدر ميمى و به معناى «اسناد دادن» به كار مى‌رود.
درباره زندگاني عبدالعظيم بحث‌هاي خوبي آورده و از ساير كتاب‌هاي زندگاني كه پيش‌تر نوشته شده و در پاسخ به پرسش دوم شما نام بردم بهره برده است، اما به نظر مي‌رسد جا داشت درباره تاريخ ولادت و وفات بهتر و دقيق تر بحث شود.
در بخش «مسند» كه بخش اصلي كتاب است مولفان كوشيده‌اند حتي الامكان روايات را از مصادر اصلي حديث نقل كنند.
مسند با روايتى شروع مي‌شود كه در آن، عبدالعظيم حسنى(ع) از امام جواد(ع) پيرامون آيه شريفه «ما اهِل به لغير الله» پرسيده و حضرت پاسخ فرموده اند.
آخرين روايتي كه در اين كتاب با شماره حديث ۱۱۸ ذكر شده اين است كه هيچ نمازي بدون پاكي و طهارت پذيرفته نيست.
وجود چندين فهرست فني در پايان كتاب (جمعا بيش از چهل صفحه) مانند فهرست آيات، روايات، اعلام، مصادر، موضوعات كلي احاديث، خواننده را در يافتن موضوعات خاص و گزينش كمك خواهد كرد و فقدان يك ضابطه در دسته بندي روايات را پوشش مي‌دهد.
ايكنا ـ لطفا درباره مرحوم عطاردي و خدمات ايشان توضيح دهيد.
عزيزالله عطاردي قوچاني از دانشمندان محقق و نويسندگان معاصر و از شاگردان شيخ آقابزرگ تهراني از دانشمندان كتاب‌شناس قرن چهاردهم هجري است.
وسيع‌ترين مسند و دايرةالمعارف شيعه را به تنهايي به نگارش درآورده و نقش مهمي در به تصوير كشيدن فرهنگ تمدني بزرگ داشته است. آثار او بالغ بر يكصد جلد كتاب در زمينه‌هاي مختلف است.
وي در ۵ آذر ۱۳۰۷ در يكي از روستاهاي قوچان به دنيا آمد و در ۳ مرداد ۱۳۹۳ مصادف با رمضان سال ۱۴۳۵ قمري در تهران درگذشت. پيكرش در كنار مقبره شيخ طبرسي، صاحب تفسير مجمع البيان در حرم امام رضا(ع) در مشهد به خاك سپرده شد.