خبرگزاري ايسنا: مركز بررسي‌هاي استراتژيك رياست جمهوري در هفته ابتدايي شهريورماه، ابعاد بازگشايي مدارس در سال تحصيلي جديد را بررسي و پيشنهادهاي خود براي بازگشايي مدارس در سال تحصيلي ۱۴۰۰ - ۱۴۰۱ را ارائه كرده است.
دومين سال تحصيلي كرونايي نزديك است و بازگشايي مدارس با سناريوهاي متفاوتي كه براي آن چيده شده همچنان با ابهاماتي در برگزاري حضوري يا غيرحضوري مواجه است. وزارت آموزش و پرورش اخيرا اعلام كرده است كه بازگشايي مدارس به صورت حضوري را به صورت تدريجي و برحسب جمعيت مدارس در دستوركار دارد و با الگوي واحدي براي همه كشور اقدام به بازگشايي حضوري نخواهد كرد.
با نزديك شدن مهرماه ۱۴۰۰ موضوع بازگشايي مدارس به يكي از مسائل خطير كشور در دوران شيوع كرونا بدل شده است. علي‌رغم آنكه با شروع واكسيناسيون سراسري بازگشايي حضوري و محدود مدارس بديهي به نظر مي‌رسيد، ليكن با شيوع سويه جديد دلتا، عدم پيشرفت كافي در واكسيناسيون عمومي و نگراني از سويه جديد كرونا دوباره ترديدها درباره بازگشايي حضوري مدارس در مهرماه را شدت بخشيد.
هرچند اخيراً سرپرست وزارت آموزش‌وپرورش اعلام كرد كه سه گام براي بازگشايي مدارس طراحي شده است كه «در گام اول مدارس كم جمعيت هستند كه تقريبا براي بازگشايي حضوري اين مدارس هيچ منعي وجود ندارد. مدارس زير ۱۰۰ نفر و ۷۵ نفر و كلاس هاي زير ۱۵ نفر را داريم كه تقريبا حدود ۱۰۰ هزار كلاس درس زير ۱۵ دانش آموز و ۴۰ هزار مدرسه با جمعيت زير ۷۵ نفر داريم و تامين سلامت را همكاران ما انجام مي‌دهند و زمينه حضور اينها را بعد از مدتي از شروع سال تحصيلي مهيا كنيم.»
وي اضافه كرد: گام دوم مدارس با جمعيت متوسط هستند كه براي اينها به سمت رويكرد تركيبي خواهيم رفت، يعني بخشي از اينها را به دو گروه تقسيم خواهيم كرد، بخشي به صورت حضوري و بخشي به صورت مجازي كه بستگي به ظرفيت مدرسه دارد كه ممكن است در دو يا سه روز با رعايت همه پروتكل ها و استانداردها طراحي شود. آن سه روز ديگر را در فضاي مجازي فعاليت خودشان را ادامه خواهند داد. گام سوم مدارس پرجمعيت هستند كه تقريبا بيشترين مشكل را در اين بخش داريم. در اين بخش هم با آرامش بيشتري حركت مي‌كنيم و اميدواريم كه بتوانيم حداقل ارتباط را با فضاي آموزشي برقرار كنيم. حالا يا يك روز يا دو روز در هفته كه بستگي به ظرفيت خود مدرسه دارد.
مركز بررسي‌هاي استراتژيك رياست جمهوري در هفته ابتدايي شهريورماه، ابعاد بازگشايي مدارس در سال تحصيلي جديد را بررسي و پيشنهادهاي خود براي بازگشايي مدارس در سال تحصيلي ۱۴۰۰ - ۱۴۰۱ را ارائه كرده است.
تحليل وضعيت كشور براي بازگشايي مدارس در سال تحصيلي جديد
علي‌رغم ضرورت بازگشايي مدارس و انتظارات قبلي براي حضوري شدن مدارس در سال جديد تحصيلي، شيوع گسترده نوع دلتا در اكثر كشورهاي جهان بازگشايي مدارس در شرايط كنوني را به امري پرخطر تبديل كرده است.
در حاضر بازگشايي مدارس به‌صورت حضوري وابسته به فراهم بودن شرايط در ارتباط با پنج مؤلفه اصلي ميزان پيشرفت واكسيناسيون سراسري، افق زماني و مكان‌هاي واكسيناسيون كودكان و نوجوانان، كنترل پيك پنجم كرونا و جلوگيري از ورود و شيوع سويه لامبدا، برنامه‌ريزي مناسب براي رعايت فاصله‌گذاري در رده‌هاي درس و تأمين حداقل روزانه يك ماسك براي دانش‌آموزان، جلب رضايت خانواده‌ها در صورت فراهم شدن شرايط ايمن بازگشايي حضوري مدارس است.
۱- پيشرفت واكسيناسيون معلمان و واكسيناسيون سراسري
با توجه به اينكه شروع واكسيناسيون معلمان پيش شرط بازگشايي مدارس در سال جديد خواهد بود، پيش‌بيني مي‌شود واكسيناسيون معلمان تا قبل از مهرماه و واكسيناسيون كادر مرتبط با مدرسه اعم از سرويس و اداري تا پايان مهرماه ۱۴۰۰ صورت گيرد.
۲- امكان علمي واكسينه كردن دانش‌آموزان
طبق آخرين گزارش سازمان بهداشت جهاني كه منطبق با نظرات مشاوران و متخصصان آن سازمان است، واكسن‌هاي فايزر و بيونتك واكسن‌هاي مناسبي براي گروه‌هاي سني بالاي ۱۲ سال است. گروه‌هاي ۱۲ تا ۱۷ سال گروه‌هاي پرخطر در مقابل بيماري كوويد ۱۹ و سويه‌هاي جديد آن در اولويت تزريق واكسن نسبت به گروه‌هاي ديگر سني در ميان دانش‌آموزان به شمار مي‌روند.
كودكان و نوجوانان در اكثر مواقع فاقد بيماري‌هاي زمينه‌اي جدي بوده و اهميت واكسيناسيون در اين گروه‌هاي سني، كاهش انتقال بيماري به افراد بزرگسال است.
در اكثر مطالعات باليني بيان شده است كه كودكان و نوجوانان به حالت شديد بيماري و بستري شدن در بيمارستان دچار نمي‌شوند، اما در موارد نادري نيز ديده شده است كه كودكان در اثر ابتلا به كوويد ۱۹ فوت كرده‌اند. نكته حائز اهميت اين است كه نوجوانان بين ۱۲ تا ۱۷ سال در معرض خطر جدي و حتي بستري شدن در بيمارستان قرار دارند.
تاكنون بيش از ۱۳ هزار نوجوان ۱۲ تا ۱۷ سال در بيمارستان بستري شده‌اند و مطالعات نشان داده است ميزان بستري براي اين گروه سني بسيار بيشتر از زمان شيوع آنفولانزا در سال ۲۰۰۹ ميلادي است. تا اواسط ماه مه ۲۰۲۱، يك و نيم ميليون مورد ابتلا در سنين ۱۲ تا ۱۷ سال گزارش شده است كه از اين ميان ۱۲۵ نوجوان جان خود را از دست داده‌اند. در بسياري از كشورها واكسيناسيون افراد زير ۱۹ سال آغاز شده است و واكسن فايزر به عنوان مناسب‌ترين واكسن جهت اين گروه‌هاي سني معرفي مي‌شود.
برخي از اين كشورها عبارتند از فرانسه از تاريخ ۱۵ ژوئن واكسيناسيون افراد بالاي ۱۲ سال را آغاز كرده و بيش از ۲ ميليون كودك كه ۴۰ درصد آنها ۱۲-۱۷ ساله بودند واكسينه شده‌اند. در اسپانيا ۴۰ درصد افراد ۱۲ تا ۱۹ ساله واكسينه شده‌اند. در امريكا ۴۰ درصد افراد ۱۲ تا ۱۷ سال، حداقل يك دز از واكسن فايزر را دريافت كرده‌اند. آلمان واكسيناسيون را براي افراد ۱۲ تا ۱۷ ساله به عنوان گروه‌هاي در معرض خطر توصيه مي‌كند و تاكنون ۲۰ درصد افراد ۱۲ تا ۱۷ ساله يك دز و ۱۰ درصد آنها هر دو دز را دريافت كرده‌اند. در ايتاليا استفاده از واكسن فايزر براي افراد ۱۲ تا ۱۵ ساله در اواخر ماه ميانجام شده است و در جولاي نيز استفاده از واكسن مدرنا براي افراد ۱۲ تا ۱۷ ساله تأييد شد. همچنين ۳۵ درصد افراد ۱۲ تا ۱۹ سال اولين دز را دريافت كرده‌اند و ۱۸ درصد هر دو دز را دريافت كرده‌اند.
پيش شرط‌هاي بازگشايي مدارس
با توجه به مطالب بيان شده به منظور بازگشايي مدارس پيش شرط‌هاي ذيل در اين مورد الزامي است
- انتخاب واكسن مناسب و داراي اثربخشي بالا براي گروه‌هاي سني ۱۲ تا ۱۸ سال
- بهبود اطلاع رساني و افزايش آگاهي والدين با هدف كاهش امتناع از تزريق واكسن به فرزندان
- واكسيناسيون گسترده و سريع گروه هدف ذكر شده با هدف كاهش گردش ويروس در نوجوانان
- واكسيناسيون سراسري فعالان آموزشي به‌صورت ويژه معلمان در كشور. ايده‌آل ترين وضعيت ممكن به منظور بازگشايي مدارس تزريق سه نوبت واكسن به معلمان و مرتبطين آموزشي و دو نوبت واكسن مناسب به دانش‌آموزان بالاي ۱۲ سال است.
- در وضعيت فعلي واكسني ايمن براي تزريق به كودكان زير ۱۲ سال وجود ندارد و تنها راه حفظ سلامتي، فاصله‌گذاري اجتماعي و كاهش انتقال بيماري از طريق ايمن سازي ساير گروه‌هاي سني است.
- در ايران هنوز تصميمي براي واكسيناسيون افراد ۱۲-۱۸ ساله صورت نگرفته است و لازم است به زودي درباره آن تصميم گيري شود.
همچنين در اين شرايط با توجه به نااطميناني هاي جهاني نسبت به واكسن‌ها و اثربخشي حاصل از آن، اين تصميم كه والدين در مقابل واكسيناسيون فرزندان خويش سخت بوده و مقاومت به خرج دهند، بسيار قابل درك خواهد بود. دلايل اصلي امتناع والدين از تزريق واكسن را مي‌توان در دو گروه اصلي قرار داد؛ در اين باره آنچه مسلم است ضرورت برنامه‌ريزي دولت براي تزريق هر چه سريعتر واكسن گروه سني ۱۳-۱۸ سال است. جداي از فوريت اجراي واكسيناسيون گروه سني ۱۳-۱۸ سال، اعلام هر چه سريعتر برنامه زمان بندي آن باعث خواهد شد خانواده‌ها از برنامه‌ريزي حساب شده دولت براي بازگشايي مدارس اطمينان حاصل كنند.
۳- كنترل پيك پنجم كرونا و جلوگيري از ورود و شيوع سويه لامبدا
با توجه به وضعيت فعلي مرگ و مير در كشور قرار داشتن در قله مرگ و مير پيش‌بيني‌ها حاكي از آن است كه آمار مرگ و مير در دو هفته آينده رو به كاهش مي‌گذارد. بر اين اساس به نظر مي‌رسد با فرض عدم ورود سويه لامبدا، رسيدن به آمار مرگ و مير روزانه كمتر از ۱۰۰ نفر، دوماه(يعني تا پايان مهرماه) به طول مي‌انجامد. لذا تقريباً مشخص است در شرايط موجود امكان بازگشايي حضوري مدارس در اول مهرماه در اكثر نقاط كشور غير ممكن است.
همچنين در مورد سويه لامبدا پيش‌بيني‌ها حاكي از آن است كه در صورت عدم اتخاذ تدابير لازم در كشور و عدم وضع محدوديت در مرزها و فرودگاه‌هاي كشور دو ماه آينده كشور دوباره با شيوع سويه جديد كوويد مواجه شده و در پايان پاييز با مرگ و مير فزاينده ناشي پيك ششم شيوع مواجه شويم. ناگفته نماند كه شيوع سويه لامبدا همزمان با فصل شيوع آنفولانزا مي‌تواند عواقبي بسيار وخيم‌تر از پيش‌بيني‌ها داشته باشد.
جلوگيري از شيوع سريع سويه لاندا و به تعويق انداختن هر چه بيشتر همه گير شدن آن در كشور باعث مي‌شود فضاي عدم قطعيت موجود در بازگشايي مدارس كمي تعديل شده و در صورت فراهم آمدن ديگر پيش شرط‌هاي لازم، مدارس را بازگشايي كرد. همچنين اين تأخير باعث مي‌شود واكسيناسيون سراسري با توجه به سرعت كنوني تزريق در كشور پيش از شيوع پيك جديد، در اوايل زمستان تكميل شده و بخشي از نگراني‌ها درباره سويه جديد برطرف شود.
۴. برنامه‌ريزي مناسب براي رعايت فاصله‌گذاري در رده‌هاي درس و تأمين حداقل روزانه يك ماسك براي دانش‌آموزان
وزارت بهداشت و آموزش‌وپرورش دستورالعمل‌هايي براي رعايت شيوه فاصله‌گذاري و رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي براي مديريت فضاي بهداشتي مدارس به ستاد كرونا ارائه داده‌اند. اين دستورالعمل‌ها مي‌توانند براي بازگشايي حضوري مدارس مؤثر افتند.
مهم‌ترين اقدامات در سه حوزه ذيل است:
١- گسترش فضاي برگزاري كلاس هاي درس
۲- پراكنده سازي ساعات برگزاري كلاس‌ها جهت كاهش تراكم دانش‌آموزان
۳- تأمين و توزيع اقلام بهداشتي نظير ماسك و دستكش در مدارس و مواد ضدعفوني كننده
لازم به ذكر است دولت يا آموزش‌وپرورش بايد در اين زمينه بودجه‌اي براي تهيه ماسك، مواد ضدعفوني كننده و همچنين ارتقاء امكانات بهداشتي مدارس به خصوص در مناطق محروم كشور اختصاص دهد. براي مثال تخمين زده مي‌شود با فرض حضور دو روز در هفته‌اي دانش‌آموزان در مدارس نياز به تأمين يك ميليارد ماسك براي دانش‌آموزان وجود دارد.
۵- جلب رضايت خانواده‌ها در صورت فراهم شدن شرايط ايمن بازگشايي حضوري مدارس
در نهايت علاوه به بر شرايط عيني، آمادگي ذهني خانواده‌ها شرط لازم هر گونه تصميم گيري در بازگشايي مدارس است. بسياري از خانواده‌ها به خصوص در طبقه متوسط شهري حتي پس از واكسيناسيون معلمان حاضر به فرستادن دانش‌آموزان خود به مدرسه نيستند.
لذا آگاهي بخشي و اقناع ذهنيت اجتماع نسبت به كارايي واكسيناسيون موضوعي است كه در سطوح كلان سياستگذاري كرونا بايد مورد توجه قرار گيرد.
البته تفكيك ميان گروه‌هاي مختلف اجتماعي در اين زمينه لازم است. اين مهم در صورتي ممكن مي‌شود كه دولت در اين زمينه نگرش سنجي منطقه‌اي انجام داده و ميزان همراهي خانواده‌ها با تصميم بازگشايي مدارس در مناطق مختلف را از قبل ارزيابي كند.
چند پيشنهاد براي بازگشايي مدارس
مديريت بيماري كرونا در كشور معطوف به تقويت سه عامل فاصله‌گذاري اجتماعي و كاهش تحرك جمعيت، استفاده از ماسك و واكسيناسيون سراسري است. در اين ميان بازگشايي حضوري مدارس با عامل فاصله‌گذاري و كاهش تحرك جمعيت در تعارض قرار مي‌گيرد. در مقابل آموزش عمومي كشور در دوران همه گيري كرونا و به دليل كيفيت كم آموزش‌هاي مجازي با سه مشكل اساسي يعني كاهش كيفيت آموزش و افزايش نابرابري، آسيب‌هاي سلامت جسمي و رواني دانش‌آموزان و مشكلات خانواده مواجه است.
در سال گذشته و پيش از شروع واكسيناسيون در دنيا بسياري از كشورها در ايامي كه با اوج همه گيري مواجه نبودند اقدام به بازگشايي مدارس كردند. در كشور ما نيز مدل سازي انجام شده نشان از آن داشت كه بازگشايي مدارس در دو روز هفته در شهر پرجمعيتي چون تهران ۱۰ درصد به آمار ابتلا و مرگ و مير مي‌افزايد. لذا در بهمن ماه گذشته با توجه به شيوع كمتر بيماري در مناطق كم جمعيت‌تر اين پيشنهاد توسط مركز بررسي‌هاي استراتژيك رياست جمهوري ارائه شد كه مدارس با محدوديت‌هايي بازگشايي شوند؛ اما شرايط حال حاضر با هشت ماه پيش از دو جهت تغيير يافته است. وجه منفي اين تغيير آن است كه شدت شيوع سويه‌هاي جديد بيماري افزايش يافته و قابل مقايسه با گذشته نيست و در مقابل وجه مثبت وضعيت جديد اغاز واكسيناسيون سراسري در كشور است.
لذا شرايط جديد نيازمند سياست‌ها و ملاحظات جديد در بازگشايي مدارس است. با توجه به مؤلفه‌هاي اصلي مؤثر در تعيين شرايط بازگشايي مدارس كه شرح آن رفت، پيشنهادات و توصيه‌هاي زير به ستاد كرونا ارائه مي‌شود: با توجه به پايان پيك پنجم شيوع كرونا در پايان مهرماه و ايمن شدن كامل معلمان در همين زمان به نظر مي‌رسد امكان بازگشايي حضوري مدارس حداقل تا آغاز آبان ماه وجود ندارد.
در عين حال بازگشايي حضوري مدارس در ابتداي آبان ۱۴۰۰ منوط به در نظر گرفتن ملاحظات ذيل است:
۱- پيش از هر چيز بايد توجه داشت كه حضوري شدن مدارس وظيفه دولت و حاكميت بر حسب تعهد قانوني براي فراهم كردن آموزش عمومي در كشور است. لذا با توجه به عدم كفايت حداقلي آموزش‌هاي مجازي، دغدغه بازگشايي حضوري بايد براي همه دستگاه‌هاي كشور اولويت تلقي شده و حداكثر حمايت‌ها از وزارت آموزش‌وپرورش در اين موضوع به عمل آيد.
۲- واكسيناسيون معلمان تا پايان شهريور انجام شود.
٣- پيك پنجم كنترل شده و كشته‌ها هر چه زودتر به زير ۱۰۰ نفر برسد.
۴- تمهيدات لازم در مرزهاي زميني و هوايي كشور براي جلوگيري از ورود سويه لامبدا انديشيده شود تا واكسيناسيون سراسري پيش از شروع پيك ششم كرونا به پايان رسد. ورود ويروس لامبدا به كشور مي‌تواند سبب بي اثر شدن تمام برنامه‌ريزي‌ها شود.
۵- نياز است هر چه سريعتر برنامه زمان بندي واكسيناسيون ۱۲-۱۸ سال مشخص شود.
۶- ايجاد اعتماد اجتماعي نسبت به امنيت سلامت دانش‌آموزان پس از بازگشايي شرط لازم امكان پياده سازي هر تصميم در اين موضوع است. لذا پيشنهاد مي‌شود دولت نگرش سنجي منطقه‌اي در اين باره انجام داده و ميزان همراهي خانواده‌ها با تصميم بازگشايي مدارس در مناطق مختلف را از قبل ارزيابي كند. همچنين در مورد بازگشايي مدارس اولويت‌ها و موارد زير بايد در برنامه‌ريزي‌ها مورد توجه قرار گيرد.
۷- دبستان‌ها در اولويت بازگشايي قرار گيرد. با توجه به نظر متخصصان در رابطه با عدم نياز به واكسيناسيون در كودكان زير ۱۲ سال، لازم است دو برنامه متفاوت براي بازگشايي حضوري مدارس در دو دوره دبستان و دبيرستان ارائه شود.
۸- با توجه به سه عامل فرهنگ زندگي، تراكم كلاس‌ها و همچنين همراهي خانواده‌ها با تصميم بازگشايي حضوري، بهتر آن است برنامه‌ريزي براي بازگشايي در شهرهاي كوچك و بزرگ به‌صورت جداگانه انجام شود.
۹- در دوران بازگشايي حضوري مدارس لازم است رصد منطقه‌اي به طور مداوم انجام شده و تصميم گيري به مناطق آموزشي واگذار شود.
۱۰- بازگشايي مدارس دبيرستان در شهرهاي بزرگ منوط به واكسيناسيون دانش‌آموزان است.