در 10 سال گذشته مصرف لبنيات در خانوادههاي ايراني كاهش داشته است. به همين دليل پژوهشگران سياستگذاري غذا و تغذيه دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي با انجام يك مطالعه، به مقايسه سياستهاي افزايش توليد و مصرف لبنيات در ايران و جهان پرداختند.
به گزارش ايسنا، طي دهه اخير؛ مصرف لبنيات در خانوارهاي ايراني روند كاهشي داشته و به حدود ۱۶۴ گرم در روز رسيده است. در «سبد غذايي مطلوب براي جامعه ايراني» پيشنهاد شده كه مصرف روزانه لبنيات بايد ۲۵۰ گرم در روز براي هر نفر باشد و مشاهده ميشود كه مصرف لبنيات در خانوادههاي ايراني با مقادير توصيهشده، فاصله بسيار زيادي دارد.
اين در حالي است كه طبق ماده ۸۴ قانون برنامه چهارم، دولت موظف به برقراري امنيت غذا و تغذيه در كشور، تامين سبد مطلوب غذايي و كاهش بيماريهاي ناشي از سوء تغذيه و گسترش سلامت همگاني در كشور است.
مصرف ناكافي شير و لبنيات در دوره كودكي و نوجواني ميتواند با كاهش تراكم توده استخواني، سبب افزايش خطر بروز پوكي استخوان در بزرگسالي شود. همچنين كاهش مصرف لبنيات در بلند مدت نيز با خطر بروز بيماريهاي مزمن مانند ديابت، بيماريهاي قلبي و عروقي و انواع سرطانها همراه است. بنابراين لبنيات به عنوان بخش مهمي از يك رژيم سالم و متعادل، ميتواند بار بيماريهاي مزمن شايع در جمعيت را كاهش داده و هزينههاي درماني را براي جامعه به طور قابل ملاحظهاي كمتر كند.
با توجه به اهميت اين موضوع، پژوهشگران سياستگذاري غذا و تغذيه با انجام يك مطالعه سياستهاي مورد استفاده در حوزه توليد و مصرف لبنيات در ايران و ساير كشورهاي جهان را مورد بررسي قرار دادند.
براي انجام اين تحقيق، پايگاههاي اطلاعاتي معتبر داخلي و خارجي جستجو شد و همچنين مقالات، گزارشها و تارنماهاي رسمي مرتبط با كشاورزي؛ مانند USDA، سازمان جهاني بهداشت، پارلمان اروپا و... مورد بررسي قرار گرفتند.
بررسيهاي انجام شده نشان ميدهد كه سياستهاي كشاورزي در جهان، در بخش توليد، پنج رويكرد متفاوت دارند. اين رويكردها شامل موارد زير هستند:
- ارائه سياستها و ابزارهاي مديريت ريسك كه باعث كاهش مخاطرات كاهشدهنده درآمد در بخش كشاورزي ميشود. مانند: ابزارهاي سياستي حمايتي غير قيمتي مانند بيمه درآمدي و ابزارهاي سياستي حمايتي قيمتي مانند كنترل توليد خريدهاي داخلي، تعيين قيمت حمايتي و ...؛
- كاهش هزينه سرمايه و نهاده از طريق پرداخت يارانههاي مستقيم و غيرمستقيم به نهادههاي توليد و اعطاي تسهيلات مالي ارزانقيمت براي تحريك سرمايهگذاري؛
- حمايت از قيمت بازار داخلي از طريق ايجاد تعرفههاي واردات و مشوقهاي صادراتي؛
- انواع پرداختهاي مستقيم به كشاورزان؛
- بهبود محيط كسبوكار براي كشاورزي؛ مانند سرمايهگذاري در زيربناها، توسعه خدمات عمومي نظير آموزش، ترويج و تحقيقات كشاورزي و...
همچنين اقدامات سياستي كه در دنيا براي بهبود الگوهاي غذايي در جوامع انجام ميشود را ميتوان در پنج دسته كلي طبقهبندي كرد. اين اقدامات شامل «برنامههاي كمك غذايي» ؛ مانند انتقال پول نقد و كالابرگهاي غذايي، «تهيه و ارائه غذا در محيطهاي مشخص» مثل مدارس جوامع و يا محلهاي كار، «برنامههاي ترويجي مصرف غذا» مانند تبليغات بازاريابي به ويژه براي كودكان، كمپينهاي رسانهاي و آموزش تغذيه، «برچسبگذاري غذايي» مانند برچسبگذاري تغذيه كالاها و برچسبگذاري كالري در فروشگاهها و رستورانها، هستند.
بر اساس اين بررسيها؛ به نظر ميرسد رويكردي جامع و مبتني بر كل نظام توليد و مصرف شير و لبنيات، در كشور وجود ندارد و سياستها در بخشهاي توليد، فرآوري، عرضه و مصرف؛ به صورت بخشي، بعضاً مقطعي و غالباً بدون ارزشيابي تاثيرات آنها در هر بخش و بخشهاي ديگر اتخاذ شدهاند.
پژوهشگران اين مطالعه معتقدند: با توجه به شرايط موجود، اتخاذ رويكردي فرابخشي در اين زمينه بسيار الزامي است. تضمين تداوم توليد شير كافي و با كيفيت، پيشنياز انكارناپذير افزايش سرانه مصرف آن در جامعه است. به همين دليل؛ در تدوين هرنوع سياستي براي افزايش سرانه مصرف شير در جامعه، حمايت از توليدكنندگان شير بايد در اولويت قرار داشته باشد.
به گفته اين محققان؛ قيمتگذاري شيرخام با روشهاي منسوخ شده، در كنار قيمت بالاي نهادههاي دامي ناشي از روش ناكارآمد حمايت ارزي و ميزان پايين بهرهوري، ميتواند موجب درآمد ناكافي كشاورزان و ضرردهي مزارع توليد شود و همچنين كاهش حاشيه سود صنايع لبني ناشي از قيمتگذاري دستوري، در بلند مدت ميتواند به تعطيلي واحدهاي توليدي و فرآوري لبنيات بينجامد كه خود موجب كاهش عرضه، افزايش بيشتر قيمت فرآوردههاي لبني و تاثير منفي بر مصرفكنندگان ميشود.
اين پژوهشگران ميگويند: از سوي ديگر؛ آزادسازي قيمتها نيز ممكن است دسترسي بخش كمدرآمد جامعه را به لبنيات تحت تاثير قرار دهد. بنابراين ضروري است، به طور همزمان احياي برنامههاي حمايتي دولت در زمينه مصرف شير و لبنيات، از جمله برنامه شير مدرسه و توزيع حداقل ۷۰ نوبت شير در هر سال تحصيلي در كليه مدارس و مقاطع تحصيلي در سطح كشور قرار گرفته و همچنين پيگيري گنجاندن مقادير كافي لبنيات در برنامههاي كمكغذايي براي سالمندان، بستههاي غذايي حمايتي براي دهكهاي درآمدي پايين جامعه، علاوه بر مادران باردار و كودكان دچار سوء تغذيه تحت پوشش طرح حمايتي مشاركتي، مد نظر قرار گيرد.
پژوهشگران پيشنهاد ميكنند؛ بودجهاي كه در حال حاضر به صورت مابهالتفاوت نرخ ارز به نهادههاي دامي پرداخت ميشود و به نظر ميرسد كارايي لازم را ندارد، به عنوان منبع مالي اين برنامههاي حمايتي مورد استفاده قرار گيرد.
در انجام اين تحقيق روشنك روستايي، حسن عيني زيناب و فاطمه محمدي نصرآبادي؛ پژوهشگران انستيتو تحقيقات تغذيهاي و صنايع غذايي كشور در دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي مشاركت داشتند.
يافتههاي اين مطالعه پاييز سال جاري به صورت مقاله علمي با عنوان «پيشنهادهاي سياستي به منظور افزايش سرانه مصرف شير و لبنيات در كشور بر پايه مرور دامنه» در مجله علوم تغذيه و صنايع غذايي ايران منتشر شده است.