خوزنا : مرگ كارون ،پايان تلخ يك تمدن...
پنجشنبه، 13 تیر 1392 - 05:15 کد خبر:26848
رودخانه كارون كه زماني از آن به عنوان بزرگ ترين و تنها رودخانه قابل كشتي راني كشور نام برده مي شد، پس از سال ها مبارزه، در جدالي نابرابر با انسان ها بر سر حيات خود، اين روزها با قبول شكست، سخت ترين ايام عمر خود را به نظاره نشسته است .
كارون با جاري شدن از بلنداي كوه هاي بختياري، با ورود به هر نقطه موجب تشكيل تمدن هاي بزرگي شده كه ارمغان اين تمدن ها در سرزمين خوزستان، توسعه و آباداني براي مردم بوده است، با اين حال در سال هاي گذشته تخريب هاي ايجاد شده در اين رودخانه كه به طور عمده نيز حاصل دست بشر است، زنگ هاي خطر را براي كارون و مردم خوزستان به صدا در آورده است.
در چند سال گذشته و با تشديد مشكلات رودخانه كارون ،كارگروه ها و ستادهاي بسياري براي جلوگيري از آسيب هاي بيشتر به اين رودخانه در خوزستان تشكيل شد، كه اين جلسات از ابتداي سال جاري و با انتشار خبر افزايش بيش از حد اي سي رودخانه كارون بويژه در خرداد امسال ،شكلي جدي تر به خود گرفته، ودر اين ميان مديران ارشد استان نيز براي اولين بار به مشكلات و بالا رفتن اي سي و شوري رودخانه كارون اذعان داشتند .
افزايش كشت هاي مجاز و غير مجاز در پايين دست كارون، برداشت هاي بي رويه آب توسط كشت و صنعت هاي نيشكر استان و ورود زه آب هاي اين شركت ها به رودخانه، راه اندازي واحدهاي غير مجاز پرورش ماهي در مسير اين رودخانه، افزايش زمين هاي اختصاص داده شده به كشت شلتوك در پايين دست اهواز در سال جاري، ورود فاضلاب هاي شهري و روستايي و بسياري موارد ديگر همگي دلايلي است كه از آن ها به عنوان عواملي براي افزايش ميزان اي سي رودخانه كارون نام برده مي شود.
طرح ها و پروژه هايي كه مديران اجرايي آن ها هيچ گاه حاضر به قبول اين مساله نيستند كه فعاليت هايشان تاثير مخرب بر كارون داشته است.
اخيراً نيز راه اندازي سد گتوند عليا در بالاترين نقطه استان به محلي براي مناقشات ميان مسوولان سد و كارشناسان حوزه محيط زيست و در اين اواخر نيز مديران ارشد استان تبديل شده و برخي اين سد را عامل اصلي بالا رفتن اي سي و شوري رودخانه كارون مي دانند، در حالي كه اين امر همواره از سوي مديران شركت آب نيرو به عنوان متولي ساخت سد گتوند رد شده است.
از آغاز امسال افزايش بي سابقه ميزان اي سي رودخانه كارون بويژه حد فاصل شهرستان اهواز تا شهرهاي پايين دست مانند آبادان،خرمشهر وشادگان، اين سوال را به اذهان متبادر ساخته است، گزارش هاي ارايه شده كه نشان مي دهد سد گتوند در شوري سه چهار ماهه اخيركارون تاثير مستقيمي نداشته و اين تغييرات نيز به طور عمده در مقطع اهواز ،دارخوين اتفاق افتاده است، حال اگر سد گتوند وجود نداشت،گناه افزايش اي سي كارون بايد به گردن چه نهاد و گروهي انداخته مي شد .
*بحران در انتظار شهر هاي پايين دست
در اينكه سد گتوند در برهه اي از زمان موجب شوري آب منطقه گتوند و شوشتر شده و حتي نماينده مردم شهر هاي شوشتر و گتوند در مجلس شوراي اسلامي نيز به اين امر اذغان داشته كه؛ سد گتوند مشكلات بسياري را براي بخش قابل توجهي از زمين هاي كشاورزي گتوند و شوشتر بوجود آورده شكي وجود ندارد ،اما از زماني افزايش اي سي و شوري رودخانه كارون نمود بيشتري پيدا كرد كه تبعات منفي آن شهر هاي پايين دست استان را نيز در برگرفت و اين امر اعتراض فرمانداران شهرهاي آبادان،خرمشهر و شادگان نسبت به افزايش 4 تا 9 هزار ميكروموسي اي سي آب اين شهر ها را در پي داشت ، اين در حالي است كه به گفته مسوولان استان خوزستان ميزان اي سي خروجي سد گتوند در سال جاري فقط يك هزار و 200 ميكروموس بوده و تا رسيدن به اهواز نيز به 2 هزار و 500 ميكروموس افزايش يافته است.
بر اساس اظهارات برخي كارشناسان، واحدهاي غير مجاز پرورش آبزيان در حاشيه گرگر در حد فاصل سد گتوند تا اهواز، در شوري كارون نقش مهمي دارد. كه در چهار ساله گذشته بيش از يك هزار واحد غير مجاز پرورش آبزيان در اين منطقه احداث شده است.اما آبي كه با اي سي 2 هزار و500 ميكروموس از مقطع اهواز خارج مي شود تا رسيدن به پايين دست حد اقل به 5 تا 9 هزار ميكروموس مي رسد كه اين امر يعني نابودي كامل كارون و مشكلات اساسي در تامين آب شهر هاي پايين دست استان. حال بايد ديد چه اتفاقاتي در حد فاصل اهواز تا پايين دست كارون رخ مي دهد كه به يكباره، اي سي آب كارون در اين مقطع به 2 تا 4 برابر واحد افزايش مي يابد.
آبادان از جمله شهر هايي است كه در سه ماهه ابتدايي سال جاري ،بالا رفتن اي سي آب كارون نقش موثري در كاهش كيفيت آب شرب آن داشته است ،زيرا هم اكنون 30 درصد آب شرب مورد نياز اين شهر از بهمنشير و 70 درصد ديگر نيز از طريق طرح غدير تامين مي شود، كه با افزايش شوري و كاهش شديد كيفيت آب كارون حتي اختلاط اين دو منبع نيز نتوانسته كيفيت آب آبادان را بهبود ببخشد، حال بالا رفتن اي سي رودخانه كارون و وارد شدن آب شور خليج فارس در اين دو رودخانه نيز موجب كاهش شديد كيفيت آب در بهمنشير و اروندكنار شده به گونه اي كه در دهه اول تيرماه امسال ميزان اي سي بهمنشير و اروندكنار به ترتيب 5هزار و 600 و 5 هزار و 970 ميكروموس بوده است .
با اين وجود وضعيت تامين آب شرب مورد نياز روستا هاي شهرستان آبادان در شرايط بدتري قرار دارد، زيرا تمام آب شرب مورد نياز اين روستا ها به طور مستقيم از طريق رودخانه بهمنشير با اي سي 5 هزار و 600 ميكروموس تامين مي شود.
شهرستان خرمشهر نيز وضعيتي مشابه آبادان دارد و علاوه بر مشكلات آب شرب اين شهركه از طرح غدير تامين مي شود، آب مورد نياز روستاهاي اين شهرستان از طريق رودخانه كارون تامين مي شود كه ميزان اي سي كارون در مقطع خرمشهر در ششم تيرماه سال جاري 9 هزار و 250 ميكروموس اعلام شده ، و طبق گزارشي كه در تاريخ دوم ارديبهشت سال جاري از سوي يكي از شركت هاي آب استان ارايه شد، وضعيت اي سي و شوري رودخانه كارون در پايين دست به واسطه ورود زه آب هاي نيشكر بويژه واحد دعبل خزايي بحراني اعلام شده بود.
اما در ميان مسايل و مشكلات مربوط به شوري آب رودخانه كارون در مقطع آبادان و خرمشهر،مشكلات شهرستان شادگان به عنوان شهري كه 100 درصد آب شرب آن از طريق رودخانه كارون تامين مي شود، به فراموشي سپرده شده واين در حالي است كه آب شرب در اين منطقه با اي سي 5 هزار تا 5 هزار و 800 ميكروموس در اختيار مردم قرار داده مي شود، كه در كنار اين مشكلات خرابي يك ماهه دستگاه آب شيرين كن شهرستان شادگان را نيز بايد به ساير مشكلات تامين آب اين شهرستان اضافه كرد.
*ˈكشت هاي بي رويهˈ، بلاي جان كارون
بحث مديريت در منابع آب در استان خوزستان بويژه در فصل تابستان، مساله اي است كه مديران ارشد استان همواره بر اجراي آن تاكيد داشته اند،كه با وجود تصويب افزايش
دو برابري كشت شلتوك در تابستان سال جاري در جنوب اهواز و چشم پوشي از برداشت هاي بي رويه آب توسط كشت و صنعت هاي نيشكر ،اين امر نشان مي دهد مبحث كلان مديريت در منابع آب در استان خوزستان تنها در حد حرف باقي مانده است.
برداشت تقريبي 50 درصد از دبي رودخانه كارون در پايين دست شهرستان اهواز، موجب كاهش كمي آب اين رودخانه و در نتيجه كاهش شديد كيفيت كارون شده، كه عمده اين برداشت ها توسط كشت هاي نيشكر در پايين دست شهرستان اهواز انجام مي شود كه در كنار آن بايد از ورود زه آب هاي اين واحد به رودخانه كارون نيز به عنوان يكي ديگر از آلاينده هاي كارون نام برد.
اما در دهه سوم خرداد و دهه اول تير سال جاري چيزي حدود 270 ميليون متر مكعب اضافه بر برنامه در پايين دست، از آب رودخانه كارون برداشت شده كه بي شك اين برداشت هاي بي رويه يكي از عوامل اصلي افزايش اي سي و شوري كارون بوده و به عقيده كارشناسان اين برداشت هاي بي رويه اثرات مخربي در كشت هاي پاييز و زمستان امسال خواهد داشت.
*سد گتوند عليا بر بي گناهي خود مصر است
در اين بين مديران سد گتوند عليا به عنوان يكي از متهمان رديف اول پرونده شوري رودخانه كارون، همچنان بر مواضع خود مبني بر تعهدشان به مديران استان خوزستان در حفظ كيفيت و كنترل اي سي خروجي اين سد اصرار مي ورزند .
با اين حال در ابتداي سال جاري برخي گزارش ها نشان مي داد ميزان اي سي خروجي اين سد از يك هزار ميكروموس توافق انجام شده بين مسوولان استان و مديران آب نيرو به عنوان متوليان سد بيشتر شده و به يك هزار و 900 ميكروموس نيز رسيده است كه همين ميزان نيز مي تواند خسارات زيادي را به كشاورزي منطقه گتوند و شوشتر وارد سازد.
اما ارايه گزارش هايي از افزايش اي سي آب از مقطع اهواز به سمت پايين دست تا 9 هزار ميكروموس، شايد نقش سد گتوند در شوري آب كارون را براي اولين بار در حداقل 5 ساله اخير كم رنگ تر كرده و رابطه اين سد را در ايجاد شوري كارون به حاشيه برده است .
با اين حال بيشترين ميزان اي سي در مقطع اهواز در 22 خرداد با 3 هزار و 230 ميكروموس به ثبت رسيد كه پس از آن مسوولان احساس خطر كرده و با راهكارهايي اين ميزان را در مقطع اهواز به 2 هزار و 600 ميكروموس كاهش دادند، اما بديهي است اگر مسولان به فكر راه حلي علمي و عملي براي كاهش قطعي اي سي و شوري كارون نباشند بار ديگر اين مشكلات مي تواند كارون را به زانو در آورد.
در سال هاي اخير ساخت غير مجازحوضچه هاي پرورش ماهي در استان و ورود زه آب هاي حداقل يك هزار واحد غير مجاز پرورش آبزيان در محدوده گرگر و همچنين افزايش اين واحد ها در مقطع اهواز تا خرمشهر از 3 هزار هكتار به 5 هزار و 250 هكتار ، كارون را با مشكلات بسياري روبرو كرده است.
در بخش ديگر نيز كشت شلتوك در منطقه اهواز كه از سطح 3 هزار و 560 هكتار به 7 تا 9 هزار هكتار افزايش يافته نيز بارها توسط كارشناسان در جلسات تخصصي اعلام شد كه برداشت آب براي افزايش كشت شلتوك در سال جاري مي تواند براي كارون آثار مخربي را در بر داشته باشد .
با وجودي كه در ستاد خشكسالي استان مقرر شد كشت شلتوك از طريق خشكه كاري ادامه يابد، در حال حاضر هيچ كدام از مزارع شلتوك در جنوب اهواز از روش خشكه كاري استفاده نكرده و به نظر نمي رسد كه سازمان جهاد كشاورزي استان نيز تاكنون براي رواج اين كار برنامه اي را ارايه داده باشد .
*مشق هايي كه تنها براي سياه كردن دفتر است
بحث مربوط به شوري رودخانه كارون مشكلي است كه از دهه 70 در استان خوزستان مطرح شده و امروز به مشقي تكراري و بي فايده براي اين رودخانه تبديل شده است.
متاسفانه در حال حاضر رودخانه كارون به مكاني براي رهاسازي بي رويه پساب هاي صنعتي، شهري و كشاورزي تبديل شده است و كاهش دبي رودخانه به دليل برداشت هاي بي رويه و همچنين پيش روي آب از سوي خليج فارس، شوري آب كارون را افزايش داده است،كه اين امرموجب تشديد مشكلات رودخانه كارون شده و بسياري از كارشناسان معتقدند اكوسيستم گياهي و جانوري رودخانه كارون به دليل آلودگي بيش از حد اين رودخانه در حال نابودي است و برخي گونه هاي جانوري كه در گذشته در اين رودخانه وجود داشته در حال انقراض است.
اين درحالي است كه در گذشته در حاشيه رودخانه گونه هاي گياهي فراواني نيزوجود داشت ،كه آلودگي رودخانه كارون و تاثير آن بر روي اكوسيستم گياهي منطقه موجب از بين رفتن بسياري از گياهان در حاشيه كارون شده است . به اين بخش بايد مهاجرت برخي از گونه هاي پرندگان را نيز افزود كه در گذشته حاشيه اين رودخانه محلي براي حضور برخي گونه هاي نادر و كمياب پرندگان بوده است،
شايد اشاره به اينكه سلامت شهروندان خوزستان با افزايش اي سي رودخانه كارون در خطر است مساله اي است كه بار ها مطرح شده و كارشناسان مختلف نظرات خود را در اين خصوص ارايه داده اند.
رودخانه كارون تأمين كننده اصلي آب شرب استان خوزستان است كه نه تنها آب شرب شهرهاي حاشيه اين رودخانه بلكه بسياري از شهرهايي كه در حاشيه آن نيستند را نيز تأمين مي كند و موضوع تخليه زه آب هاي كشاورزي بخصوص در پايين دست رودخانه كارون در منطقه اهواز در چندسال گذشته رودخانه كارون را با بحران جدي مواجه كرده است.
در اين ميان شايد لازم است كميته اي متشكل از كارشناسان در استان خوزستان وضعيت رودخانه كارون را از محل ورود به استان تا پايين دست براي شناخت آلاينده هاي اين رودخانه مورد بررسي و ارزيابي قرار دهند.
در استان خوزستان هيچ كس منكر ارزش هاي اقتصادي بخش كشاورزي و يا خدمات چندساله كشت و صنعت هاي توسعه نيشكر در استان نيست ، اما مي توان با نگاهي علمي تر در اين بخش ها از وجود چنين ظرفيت هايي در استان استفاده بهتري داشت.
اگر مديران تمامي عوامل ياد شده كه نقشي اساسي در شوري رودخانه كارون دارند را رد و همچنان سعي در تبريه خود داشته باشند، نه تنها به حل مشكل اين رودخانه كمكي نخواهد كرد، بلكه بار ديگر اين موضوع موجب دامن زدن به مجادلات درون استاني خواهد شد.
شايد ديگر زمان آن فرارسيده باشد كه به جاي فرافكني و برخورد تدافعي با معضلات و مشكلات كارون، با تشكيل كميته اي نظارتي و تخصصي مشكلات كارون ارزيابي شده و بهره برداران از اين رودخانه در هر مقطع مسووليت تغييرات كيفي كارون بزرگ در همان مقطع را بپذيرند .