اگر از شما به عنوان يك فرد ميانسال خواسته شود خانه‌اي را در ذهن مجسم كنيد؛ شما با تناسب سن و بر اساس تصويري كه از چيزي به نام خانه در حافظه داريد، پاسخي به يقين متفاوت با يك نوجوان ارايه خواهيد كرد. اين تفاوت از چيزي نشات نمي‌گيرد به جز خاطرات شما.
عملكرد ذهن انسان به گونه‌اي است كه براي هر پديده يك تصوير ذهني از گذشته آن در خاطر دارد و آن تصوير را با شرايط كنوني پديده مقايسه مي‌كند. در صورتي كه تغييرات به صورت تدريجي و منطقي اتفاق افتاده باشد، فرد آن را درك كرده، قادر است آينده آن پديده را پيش‌بيني نمايد و مي‌تواند ميان گذشته و امروز ارتباط برقرار كند.
اين قانوني است كه در رابطه با هر مساله روزمره‌اي از جمله اقتصاد، فرهنگ، مدرنيته و ... صدق مي‌كند. پس به تناسب آن بايد درباره هنر معماري نيز صادق باشد. آنچه يك معمار انجام مي‌دهد پيش از آن‌كه يك بنا باشد بايد پاسخي باشد به نهاد انسان. اما آيا چيزي كه از معماري امروز ساختمان‌هاي استان خوزستان مي‌بينيم آن روند منطقي را پشت سر نهاده است؟
حالت‌هاي شناخته شده در بدنه شهري
رابطه يك بنا با محيط پيرامونش را مي‌توان با سه حالت همگوني شديد، تضاد و همگوني نسبي توصيف كرد. هر يك از اين سه حالت در صورت به كارگيري منطقي، مي‌تواند معيار مناسبي باشد براي ارزش‌گذاري و شايستگي هنري يك بنا.
همگوني شديد
در مكان‌هايي با ارزش تاريخي كه بيانگر هويت تاريخي يك ملت هستند، رعايت همگوني شديد در ساخت بناها، الزامي است. همان‌طور كه ساخت يك هتل با ارتفاع زياد در حوزه نفوذ ميدان "نقش‌جهان" در اصفهان، اعتراض سازمان يونسكو را برانگيخت.
تضاد
اين حالت در جايي مورد نياز است كه ساختمان نقشي سمبليك پيدا مي‌كند. براي مثال هنگامي كه بدنه ساختمان‌هاي مسكوني مجاور يكديگر توسط يك ساختمان اداري قطع مي‌شود، بايد تفاوتي ميان ساختمان اداري و بدنه مسكوني ايجاد گردد. روالي كه گاه كاملا برعكس آن را در چينش ساختمان‌هاي شهرمان مشاهده مي‌كنيم. يعني همگون‌سازي ساختمان اداري و بدنه مسكوني و ايجاد تفاوت نما در بناهاي مسكوني مجاور. گويي معماران ما تضاد را هم با تضاد به كار مي‌گيرند.
همگوني نسبي
اين حالت همان حالت مورد انتظار و مطلوب براي ساختمان‌هاي موجود در يك خيابان از شهر است. اهميت همگوني نسبي نه تنها از منظر زيبايي مورد توجه قرار مي‌گيرد بلكه وقتي مجموعه‌اي داراي همگوني نسبي باشد، بيشتر به چشم آمده، در ياد مي‌ماند و حتي مي‌تواند تبديل به يك نشانه شهري شود.
روند نامطلوب نماسازي ساختمان در استان خوزستان نه تنها سيماي شهري را بر هم زده بلكه با به كارگيري مصالح نامناسب با اقليم گرم و خشك استان، كيفيت زندگي شهروندان را نيز تحت شعاع قرار داده است.
دكتر محمدابراهيم مظهري، دكتراي معماري و عضو هيات علمي دانشگاه شهيد چمران اهواز، در اين باره در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) –منطقه خوزستان- گفت: يكي از فاكتورهاي مورد توجه براي ساخت نما در كنار عواملي مانند ارتفاع، تقسيم‌بندي، رنگ و ... جنس مصالح به كارگيري شده است.
وي ادامه داد: با توجه به شرايط آب و هوايي خوزستان، معماران همواره بايد به دنبال مصالحي با مقاومت حرارتي بالا و ضريب حرارتي پايين باشند، اما شاهد هستيم كه بسياري از ساختمان‌هاي شهر اهواز با مصالحي نظير كامپوزيت، نماسازي مي‌شود كه نه تنها داراي ضريب هدايت حرارتي بالا بوده و سريعا گرما را به هواي اطرافش منتقل مي‌كند بلكه با ضريب انعكاس بالايي كه دارد، افراد پياده‌رو را نيز مورد هجوم دوچندان آفتاب قرار مي‌دهد.
عضو هيات علمي دانشگاه شهيد چمران اهواز تصريح كرد: با نيم‌نگاهي به بافت تاريخي شهرهاي دزفول و شوشتر مي‌توان دريافت كه معماري ديروز تا امروز خوزستان چه روند رو به افولي را پشت سر نهاده است.
مظهري عنوان كرد: در بافت تاريخي شهرهاي دزفول و شوشتر نمي‌توان دو خانه را با پلاني كاملا مشابه يافت در حالي كه نقشه داخلي منازل امروز استان خوزستان را يك سري پلان كپي‌برداري شده تشكيل مي‌دهند.
وي افزود: همگوني نماهاي بافت تاريخي شهرهاي استان خوزستان در مقايسه با اغتشاشي كه امروزه در نماي ساختمان‌ها مي‌بينيم خبر از اغتشاش ذهني معماران اين بناها مي‌دهد. معماراني كه بعضا خود اذعان دارند كه اسير بازار كار شده‌اند.
مظهري اظهار كرد: متاسفانه توجه سازمان‌هاي مسئول درباره زيباسازي شهري بيشتر معطوف شده است به جرايمي مانند جلوگيري از ساخت متراژ اضافه يا مواردي از اين قبيل كه بيشتر جنبه جريمه و درآمدزايي دارند.
قانون چه مي‌گويد؟
طبق ماده 73 آيين‌نامه اجرايي قانون نظام مهندسي و كنترل ساختمان يكي از وظايف هيات مديره سازمان نظام مهندسي هر استان، نظارت بر حسن اجراي خدمات مهندسي توسط اشخاص حقيقي و حقوقي در طرح‌ها و فعاليت‌هاي غيردولتي در حوزه استان‌ها و تعقيب متخلفان از طريق مراجع قانوني ذي‌صلاح است.
براي پيگيري درباره اقدامات صورت گرفته توسط سازمان نظام مهندسي استان خوزستان در قبال صدور مجوز براي ساختمان‌هاي غيراصولي از لحاظ معماري و نماسازي، گفت‌وگويي داشتيم با رييس سازمان نظام مهندسي خوزستان.
فرخ حاج شيخ‌الاسلامي در گفت‌وگو با خبرنگار ايسناي خوزستان گفت: يكي از وظايف سازمان نظام مهندسي، نظارت بر طراحي صحيح نماي ساختمان‌ها و استفاده از مصالح متناسب با اقليم در نما است اما اين مساله تاكنون حالتي انفعالي داشته و علي‌رغم اين‌كه ضوابطي پيرامون اين موضوع از جانب شوراي عالي شهرسازي به سازمان نظام مهندسي ابلاغ شده است، اين ضوابط مانند بسياري ديگر در حد مستندات باقي مانده‌اند و عملي نشده است.
وي سرمنشاء مشكل را، ضعف همكاري ميان سه دستگاه شهرداري، سازمان مسكن و شهرسازي و نظام مهندسي ساختمان دانست و اظهار كرد: بحث كيفيت نماسازي، كاري جمعي مي‌طلبد كه اين امر تاكنون اتفاق نيفتاده و قوانين خاص و روشني در اين باره وجود ندارد.
رييس سازمان نظام مهندسي خوزستان ادامه داد: همچنين بخشي از مشكل از آنجايي ناشي مي‌شود كه متاسفانه معماري استان خوزستان تبديل به معماري سوداگرا شده است كه منافع مالي كارفرما در آن حرف اول را مي‌زند.
درباره چرايي عدم پيگري معضل نماسازي در خوزستان توسط شهرداري و تدوين نشدن قوانين لازم در اين باره به سراغ شهرداري رفتيم.
ارسلان شهني، مديرعامل سازمان زيباسازي شهرداري اهواز، در گفت‌و گو با ايسناي خوزستان گفت: از چند سال گذشته تا كنون سازمان زيباسازي همواره به دنبال اين بوده است كه در مناطقي كه به سمت انبوه‌سازي مي‌روند با كمك مشاور اقدام به تعريف ضوابط لازم براي ساخت نماي ساختمان كند اما با نتيجه ندادن پي‌گيري‌ها، اكنون حدود يك سال و نيم است كه ديگر سازمان زيباسازي در اين باره پيگيري نكرده است.
وي درباره علت متوقف شدن پي‌گيري‌ها از جانب سازمان شهرسازي اظهار كرد: پيش از اين، رييس وقت هيات مديره معاونت شهرسازي خوزستان با طرح پيشنهادي سازمان زيباسازي براي تدوين ضوابط نما مخالفت كرد و خواستار پيگيري اين مساله از طريق معاونت شهرسازي شد، اما كاري از پيش نرفت.
شهني ادامه داد: در حال حاضر كميته سيما و منظر شهري در استان براي رسيدگي به معضل نماي ساختمان‌ها تشكيل شده است ولي سازمان زيباسازي كه يكي از متصديان اين امر است، به جلسات دعوت نشده و طبق اطلاعات رسيده جلسات اين كميته نيز تشكيل نمي‌شود.
مشكل اينجا تمام نمي‌شود
ناهمگوني نماي شهري در استان خوزستان تنها به نماي ساختمان‌ها محدود نشده و خيابان‌ها و سنگ‌فرش‌هاي شهر را نيز شامل شده است.
براي مثال مي‌توان به بدنه ناهمگون ساختمان‌ها در خيابان 24 متري و 30 متري اهواز اشاره كرد كه تا سال‌ها پيش توسط رواق‌هايي يك‌دست كه بر روي پياده‌رو سايه مي‌انداخت، پوشانده شده بود اما با خراب كردن رواق‌ها، بافت فرسوده و سيماي ناخوشايند اين قسمت پر رفت و آمد شهر، بار ديگر نمايان شد.
با اين اوصاف، اغراق نيست اگر وضعيت سيماي امروز شهر اهواز را معضلي بناميم كه روند اقدامات براي اصلاح آن، آن‌قدر كند پي گرفته مي‌شود كه اميد را براي داشتن شهري زيبا و در خور شان يك كلان‌شهر به كورسويي تبديل مي‌كند.
...................................................................
گزارش از مهرنوش پورآقاجان، ايسناي خوزستان