خوزنا : روزي براي همدردي با رودها/ جاي خالي زنجيره حفاظت از كارون
شنبه، 24 اسفند 1392 - 15:21 کد خبر:33669
14 مارس برابر با 23 اسفند، «روز جهاني حفاظت از رودخانه ها» ناميده شده است روزي كه مي توان به ياد رودخانه هاي در حال مرگ ايران افتاد.به گزارش خبرنگار مهر، «لب كارون، چه گل بارون ...» خيلي وقت است كه شنيده نمي شود. از بس «كارون» غم زده است. بوي زننده فاضلاب و جزيره هايي كه مثل غده هاي بدخيم از گوشه و كنار بيرون زده، جايي براي دلخوشي باقي نگذاشته. حال «كارون» وخيم است. «كرخه» و «دز» و «مارون» و «زهره» هم حال و روز بهتري ندارند. سدها مثل بختك به جانشان افتاده اند.
رودخانه ها، تاريخچه و پيشينه ما را منعكس مي كنند و قسمتي از ميراث ما هستند. آنها منابع هويت و افتخار ما هستند. با اين حال نصف رودخانه هاي اصلي جهان به طور جدي با مواد شيميايي و صنعتي و زباله ها آلوده شده اند.
60 درصد رودخانه هاي جهان نيز از سدسازي، كانال ها و پروژه هاي انتقال زخم برداشته اند.
از اين رو 14 مارس برابر با 23 اسفند ماه به عنوان روز حفاظت از رودخانه ها در مقابل سدسازي نامگذاري شده است. در اين روز جهاني فعالان محيط زيست در مورد خطراتي كه رودخانه ها را تهديد مي كند هشدار مي دهند.
سدي در مقابل آباداني
نظريه «سد = آباداني و پيشرفت» از سه دهه پيش با اعتراض مردم و گروه هاي طرفدار محيط زيست به چالش كشيده شد. آنها ضمن بررسي انتقادي سدسازي ها، بيانيه هايي صادر كردند كه يكي از آنها، بيانيه كوريتيبا (Curitiba) است. اين بيانيه در پي نخستين گردهمايي نمايندگان چندين سازمان مردم خسارت ديده از سدسازي و مخالف سد از 20 كشور جهان در شهر كوريتيباي برزيل صادر شد: «سدها در همه جا، مردم را به زور از خانه هايشان بيرون مي كنند، مزارع حاصلخيز، جنگل ها و مناطق كم نظير را به زير آب مي برند. مناطق ماهيگيري و تامين آب شرب را از ميان مي برند و مايه پراكندگي اجتماعي، فرهنگي و فقر اقتصادي جوامع ما مي شوند. در همه جا، ميان فوايد اقتصادي اجتماعي قول داده شده از سوي سدسازان و آن چه كه پس از ساخت سدها واقعا رخ داده اختلاف بسيار زيادي وجود دارد. ما فعاليت هاي خود را برعليه سدهاي مخرب تشديد خواهيم كرد. ما «14 مارس» ، روز مبارزه عليه سدها را روز جهاني فعاليت عليه سدها، براي حفظ رودخانه ها، آب و زندگي، اعلام مي كنيم».
ارمغان سدسازي
اثرات مخرب سدهاي بزرگ و طرح هاي انتقال آب چند سالي است كه در كشور موردتوجه قرار گرفته است. در ايران بيش از يك هزار سد در حال بهره برداري، اجرا و مطالعه هستند.
بزرگترين سدهاي كشور در خوزستان و بر روي پرآب ترين رودها بنا شده اند. 32 سد در اين استان در حال بهره برداري، اجرا و يا مطالعه هستند.
در حوضه رودخانه دز: دو سد در حال بهره برداري، سه سد در حال اجرا و يك سد در حال مطالعه است.
در حوضه رودخانه كارون: شش سد در حال بهره برداري و هفت سد در حال مطالعه هستند.
در حوضه رودخانه مارون: دو سد در حال بهره برداري، يك سد در حال اجرا و هفت سد در حال مطالعه هستند.
در حوضه رودخانه زهره: يك سد در حال اجرا و دو سد در حال مطالعه است.
در حوضه رودخانه كرخه: دو سد در حال بهره برداري است. البته سد سيمره در استان نيز در حال بهره برداري و در استان هاي ديگر 30 سد ديگر نيز در حال مطالعه هستند.
تبعات اين سدها نيز بر كسي پوشيده نيست
سدهاي حوزه كارون بزرگ با ظرفيت 15 ميليارد مترمكعب به جاي متعادل كردن وضعيت كارون، دبي رودخانه را به كمتر از نصف رسانده اند (از 400 به كمتر از 200 مترمكعب بر ثانيه) و باعث غلبه آلاينده ها شده اند. سد كرخه با ظرفيتي دو برابر آورد رودخانه كرخه خشك شدن تالاب هورالعظيم و ظهور پديده ريزگردها را موجب شده است. تالاب بين المللي شادگان نيز بعد از آبگيري سد مارون تشنه مانده است.
هزاران روستايي با آبگيري سدهاي گتوند و كارون 3 خانه و كاشانه خود را از دست داده و حاشيه نشين شهرها شدند. اينها البته فقط گوشه اي از ارمغان سدسازي براي خوزستان است.
فرهنگي براي توسعه پايدار
شبكه رودهاي جهاني (International Rivers) يكي از نهادهايي است كه از رودخانه ها و حقوق جامعه هاي وابسته به آنها حمايت مي كند. اين نهاد مخالف سدهاي مخرب و شيوه توسعه اي است كه سدسازان توصيه مي كنند. منتقدان سدسازي نيز راهكارهايي براي جلوگيري از تخريب رودخانه ها پيشنهاد مي كنند كه اولين آنها تغيير فرهنگ حاكم بر توسعه و سدسازي در كشور است.
رئيس انجمن صنفي مهندسان آب خوزستان بر تغيير و اصلاح نگرش در مديريت منابع آب تاكيد مي كند: «سدها» هنوز به عنوان معيار موفقيت نمايندگان مجلس و مديران محلي و يا شاخص توسعه هر منطقه شمرده مي شوند. تا وقتي اين ديدگاه حاكم باشد فشار افراد و گروه ها براي توسعه سدسازي هم وجود دارد. در حالي كه معيار موفقيت بايد بهبود محيط زيست و توسعه پايدار باشد تا بتوان راه هاي متعدد و موافق محيط زيست را اجرا كرد.
حميدرضا خدابخشي در گفتگو با خبرنگار مهر مي افزايد: سدسازي بايد به عنوان آخرين راهكار مطرح شود؛ نه اولين راه. به عبارتي در صورتي كه اجراي طرح هاي آبخيزداري و آبخوان داري، صرفه جويي در مصرف آب و انرژي، افزايش بهره وري، ارزش نسبي و... مكفي نبود، ساخت سد، آنهم با رويكرد توسعه پايدار، مد نظر قرار گيرد.
وي اصلاح نكته ديگري را در فرهنگ كنوني ضروري مي داند: هنوز هم در كشور به اشتباه گفته مي شود، براي جلوگيري از هدرروي آب و سرازير شدن رودها به دريا و جلوگيري از سيلاب بايد سد بسازيم. در حالي كه ريختن رودها به دريا و وقوع سيلاب امري كاملا طبيعي و مفيد، براي ايجاد تعادل در محيط زيست است. در واقع هيچ آب اضافه اي وجود ندارد كه به دريا بريزد. نمونه بارز آن سدسازي بي رويه و اجراي طرح هاي عظيم انتقال آب در حوضه رودخانه كارون است كه به بهانه ريختن آب به خليج فارس اجرا شده و اكنون حال و روز كارون را همه به خوبي مي بينيم.
به گفته خدابخشي، سدسازي را به طور كلي نمي توان نفي كرد. توليد انرژي برق آبي هنوز هم در كشورهاي پيشرفته وجود دارد. درست است كه آمريكا 500 سد را خراب كرده اما آنها سدهاي مغاير با منافع زيست محيطي بوده اند. در استان هم سدهاي مفيدي مانند سد دز و شهيد عباسپور ساخته شده كه با سدهاي كارون3 و 4، كرخه، گتوند و بختياري كه اشتباهاتي هم در مطالعات و هم در اجرا دارند بسيار متفاوت است.
رئيس انجمن صنفي مهندسان آب خوزستان تاكيد مي كند: مطالعات علمي درباره جايگزين هاي سدسازي (كه براي اقتصاد و محيط زيست كم هزينه تر است) از نيم قرن پيش در دنيا وجود دارد اما متاسفانه در كشور در اين راستا گام برنداشته ايم. هر چند اكنون جرقه هايي در تغيير نگرش مديران آب ديده مي شود. به نظر مي آيد كه وزارت نيرو به اين نتيجه رسيده كه مطالعات سدها را متوقف كند و اخيرا مديران اعلام مي كنند كه برخي سدها در اثر فشار بر وزارت نيرو ساخته شده است.
متحدان رودها
در ايران دو سه سال است كه روز حفاظت از رودها مورد توجه قرار گرفته. اما در جهان سال 1998 اولين سالي بود كه مردم اين روز را گرامي داشتند. در اين سال، بيش از 10 هزار نفر در سراسر دنيا با اقدامات مختلف، مخالفت خود را با تخريب رودخانه ها اعلام كردند.
«Rivers Unite Us رودخانه ها ما را متحد مي كنند» شعار روز حفاظت از رودخانه ها در سال 2014 اعلام شده است. مراسم و گردهمايي هاي مردم جهان در اين روز مي تواند مصداق اين شعار باشد.
«بهتر است آب تا بالاي زانوهاي ما بيايد تا اينكه سدها تا گردن ما را بگيرند» اين جمله طنزآميز شعار «اسلواكي» ها بود در روز مقابله با سدسازي براي حمايت از رودخانه دانوب.
در كنار رودخانه «كارون استدر» هزاران نفر از مردم برزيل براي درخواست جبران خسارت وارده به آوارگان سدسازي چادر زدند.
و در مجارستان هزاران نفر از مردم يك زنجيره انساني به طول يك مايل در طول رودخانه دانوب در مخالفت با احداث يك سد تشكيل دادند.
دوستداران محيط زيست چند سال پيش در اين روز نسبت به آبگيري «سد شيوند» اعتراض كردند.
هزاران خوزستاني نيز امسال براي حمايت از رودخانه كارون در مقابل سدسازي و طرح هاي عظيم انتقال آب در شش نوبت زنجيره هاي انساني تشكيل دادند.
«ما كارون را نجات مي دهيم»، «كلنا لِكارون»؛ «هوا را از من بگير، كارون را نه»، «نطالب الحكومه به عدم بناء السدود» پلاكاردهايي بودند كه مردم با خود حمل مي كردند. اگر چه اين زنجيره ها همزمان با روز حفاظت از رودخانه ها برپا نشد اما تاثير خود را گذاشت و صداي دوستداران كارون شنيده شد. هر چند زنجيره هاي انساني چند كيلومتري هنوز نتوانسته كارون را نجات دهد. زنجيره هايي كه مورد حمايت ابتكار رئيس سازمان محيط زيست، استاندار خوزستان، نمايندگان مجلس و شوراي شهر اهواز قرار گرفت البته به دلايل نامعلومي ناتمام ماند.
اي كاش «كاروني ها» امروز در «روز حفاظت از رودخانه ها» باز هم دست به دست مي دادند تا يقه «سدها» را بگيرند. سدهايي كه عرصه را بر «كارون» تنگ كرده است. در اين روز جهاني اما جاي «زنجيره انساني حفاظت از كارون» خاليست.
---------------------------
گزارش از نادره وائلي زاده