صفاي عاشقي از مرشد آموز
هفده شوال به مناسبت پيروزي حضرت علي ( ع) بر عمربن عبدود و رفتار بزرگوارانه اي كه حضرت علي ( ع ) نسبت به اهانت عمرو بن عبدود نشان دادند ، روز پهلواني و ورزش زورخانه اي نامگذاري شده است .
ورزش زورخانه اي يا ورزش باستاني ، مجموعه حركاتي منسجم است كه در محلي به نام زورخانه انجام مي شود . اين ورزش تاريخچه اي طولاني در ايران دارد و گروهي معتقدند ريشه اين ورزش به پيش از اسلام برمي گردد .
آنچه در اين ورزش بيش از حركات ورزشي ، مورد توجه است ، مرام جوانمردي و پهلواني است كه به اين ورزش اعتبار خاصي بخشيده است .
به مناسبت روز پهلواني و ورزش زورخانه اي ، همراه با تعدادي از اعضاي انجمن دوستي دزفول ، براي تبريك اين روز و ابلاغ پيام صلح و دوستي به ورزشكاران اين رشته ، شامگاه 21 تير در زورخانه ولي عصر دزفول حاضر شديم .
قبل از ورود به زورخانه ، صداي ضرب زورخانه ما را به محل هدايت مي كند . ارتفاع درِ ورودي كوتاه است به طوري كه براي ورود به آن جا بايد خم شويم . اين ارتفاع به نوعي با كرنش و فروتني هنگام ورود ارتباط دارد . پس از ورود ، فضايي نسبتا وسيع با سقف هايي بلند برابرمان ظاهر مي شود . بر ديوارها تصاويري از پورياي ولي ، تختي و ورزشكاران زورخانه اي ديده مي شود . در وسط آن فضا گود زورخانه قرار دارد كه ورزشكاران با لباس فرم در آن جا مشغول حركات نرمشي هستند . براي ورود به گود هيچ پله اي نيست و ورزشكاران با يك پرش به آن جا وارد مي شوند . بدن هاي اين ورزشكاران با ورزش هاي رزمي به اندازه كافي ورزيده شده است كه بتوانند با پرشي به گود وارد شوند و با جهشي از گود خارج گردند . دست چپ فضاي خصوصي است كه اتاق مديريت و اتاق رختكن آنجاست .
بالاي گود سه رديف سكو قرار دارد كه دور گود را احاطه كرده اند كه مخصوص نشستن تماشاچيان است . سمت راست ورودي فضايي بالاتر از اين سكوها ، سَردَم قرار گرفته است . دو مرشد در سردم روي صندلي نشسته اند و ضرب مي زنند . صداي ضرب و اشعاري كه مي خوانند ، در فضا مي پيچد . مدير داخلي زورخانه اولين پهلواني است كه با گشاده رويي به استقبال ما مي آيد . بر روي سكوها مي نشينيم . صداي ضرب مرشد تمام فضا را تسخير كرده است . ورزشكاران در گود زورخانه با نرمش خود را آماده مي كردند . كم كم دايره ي منظم ورزشكاران ، حركتي دوراني و مرتب را آغاز مي كند . ترتيب قرار گرفتن افراد در اين دايره بر اساس سن و تجربه است . پيشكسوتان زير سردم مي ايستند و به ترتيب جوانان و بعد نوجوانان در اين دايره جاي گرفته اند . ديدن نوجواناني كه در اين جمع ايستاده اند و با شور و شوق حركات ورزشي را انجام مي دهند ، صحنه اي جذاب و به يادماندني بود .
به تدريج حركت اين دايره شتاب بيشتري مي گيرد و صداي ضرب همراه با خواندن اشعاري حماسي و مذهبي اوج مي گيرد . مياندار وسط گود زورخانه است كه حركاتش را با ضرب تنطيم مي كند . سايرين كه دور تا دور گود ايستاده اند با حركات مياندار ، حركت خود را تنطيم مي كنند . مرحله بعد ورزشكاران تخته شنو را از روي سكوي كنار زورخانه به دست مي گيرند و مياندار حركت شنو را در وسط گود زورخانه آغاز مي كند ورزشكاراني كه دور مياندار حلقه زده اند ، اين حركت را همراه مياندار انجام مي دهند .
مرحله بعد ورزش با ميل آغاز مي شود . تمام ورزشكاران ميل ها را در دست مي گيرند در اين حركت پهلوان هوشمند ، يكي از پيشكسوتان به عنوان مياندار در مركز گود مي ايستد و ميل ها را با ريتم خاصي حركت مي دهد حركات ديگر ورزشكاران نيز هماهنگ با مياندار انجام مي شود .
بعد از تنفس كوتاه و حركاتي هماهنگ ، مرحله بعد حركت پا با ميانداري پهلوان مبشر آغاز مي شود . حركاتي سريع و موزون كه با نواختن ضرب ، هماهنگي كامل دارد . آن چنان مجذوب ديدن اين صحنه ها شده ام ، كه گذر زمان را احساس نمي كنم . مياندار با دقت و تسلط كامل حركات پاي خود را با صداي ضرب و اشعار مرشد هماهنگ مي كند . نظم اين كار ، يادآور نظم موجود در دستگاه موسيقي است . همراهي ورزشكاران با مياندار نيز چشمگير است . در بين اين حركات ، بعضي از ورزشكاران به ترتيب وسط گود ، حركت چرخ زدن را هم انجام مي دهند .
بعد از حركات ورزشي ، دعاي پاياني را نيز رو به قبله و به صورت دسته جمعي مي خوانند . در زورخانه هنرهاي گوناگوني با هم آميخته شده اند : موسيقي ، شعر خواني ، نرمش بدني ، دعاي مذهبي ، نظم و هارموني در حركات و در كنار اين ها رعايت سلسله مراتب و احترام به پيشكسوتان ، اين جمع را به اخلاق نيكو نيز آراسته مي كند .
مرشد در حين نواختن ضرب به ورود افراد نيز توجه دارد و هر مهماني كه به زورخانه وارد مي شد ، مرشد با احترام خوش آمد مي گويد . توانايي مرشدان در ضرب ، خواندن اشعار و گرمايي كه براي حرارت دادن به ضرب بايد در كنار خود تحمل كنند ، كار آساني نيست . اما در طول ساعاتي كه شاهد كار مرشدان بوديم ، هيچ خللي در كارشان ديده نشد و با قدرت تمام بر ضرب مي كوفتند . به جز عشق هيچ نيرويي اين انگيزه را به انسان نمي بخشد .
پس از پايان حركات ورزشي ، فراغتي پيش مي آيد تا با مدير داخلي و دبير هيئت ورزش زورخانه اي گفتگو را آغاز كنم .
ابتدا تشكيلات زورخانه را معرفي مي كنند : پهلوان كاظم مبشر ، رئيس هيئت ، پهلوان محمد شايسته ، مدير داخلي ، پهلوان غلامرضا وفايي دبير هيئت ، پهلوان لطف اله مالچي ، خزانه دار و مرشد غلامعلي رومياني و مرشد ناصر موروث نوري اعضاي اصلي اين زورخانه هستند و جمعي حدود چهل نفر كه از ورزشكاران ثابت اين زورخانه اند . مرشد فردي با تجربه و پيشكسوت است كه سرمدار و كهنه سوار هم ناميده مي شود .او در زورخانه با نواختن ضرب و خواندن اشعار حماسي ، مذهبي يا ملي به ورزشكاران نيرو و انگيزه مي بخشد . موسيقي حاصل از ضرب و خواندن ، بر حركات هماهنگ ورزشكاران تاثير چشمگيري دارد . شروع ورزش نيز با سرنوازي مرشد آغاز مي شود و سپس مياندار با قرار گرفتن در مركز گود ، حركات را شروع مي كند . در ورزش زورخانه اي سلسله مراتب رعايت مي شود و تمامي حركات با اجازه از پيشكسوتان كه به رخصت گرفتن معروف است ، انجام مي شود . همچنين كسب مدارج از نوخاستگي تا پيشكسوتي نيز مستلزم گذراندن شرايطي خاص مي باشد .
مدير داخلي بخش عمده كارهاي نظارتي را بر عهده دارد از آن جايي كه بر توانايي و عملكرد ورزشكاران نيز شناخت دارد ، معمولا انتخاب مياندار براي انجام حركات ورزشي توسط مدير صورت مي گيرد و گاه مرشد نيز اين انتخاب را بر عهده مي گيرد . مياندار كسي است كه به ورزش تسلط كامل دارد . در برنامه اي كه شاهد بوديم عمليات شنو ، ميل گرفتن و پا را به ترتيب پهلوان تراهي ، پهلوان هوشمند و پهلوان مبشر انجام دادند .
پهلوان وفايي تاريخچه ورزش زورخانه اي را در دزفول بين سال هاي 1335 تا 1340 مي داند و پهلوان حسن نجدي را اولين كسي مي داند كه زورخانه اي در دزفول تاسيس كرد و پهلوانان ( حسن ملا خياط ، حاج علي شاه شيرسام ، مهدي هوشمند ، محمد شايسته ، حاج عبدالحسين آگشته و حسن موروث نوري ) را پيشكسوتان ورزش زورخانه معرفي مي كند .
پهلوان مبشر رئيس هيئت است كه امكان اين ديدار را براي ما فراهم كرده است . وي اطلاعاتي از موقعيت و امكانات اين زورخانه در اختيار ما مي گذارد : زورخانه ولي عصر با مساحتي حدود چهارصد متر مربع از طرف اداره تربيت بدني در اختيار هيئت قرار گرفته است . منابع مالي اين مكان با شهريه ها و كمك هاي مردمي و خيرين تامين مي گردد .
پهلوان مبشر اظهار داشت كه شعار اصلي اين ورزش ، پرورش روح و جسم است . از اين رو جذب نوجوانان به اين ورزش يكي از اهداف ماست و به اين منظور آمادگي خود را جهت همكاري با تربيت بدني آموزش و پرورش نيز اعلام كرده ايم .
در پايان اين ديدار ، عليرضا قادرپناه ، مدير انجمن دوستي دزفول ، با اهداي لوح تقدير به رئيس هيئت و همكارانش ، مراتب دوستي انجمن را نسبت به باستاني كاران ابراز داشت .
ديدار و گفتگوي ما با پهلوانان زورخانه پايان گرفت . پهلوانان بي ادعا ، با صميميت و دعاي خير ما را بدرقه كردند .
نشستن بر سكوي كنار گود زورخانه و ديدن حركات ورزشي پهلوانان ، اگر چه برايم دور از انتظار بود اما امشب اين آرزو تحقق يافت . اين بازديد ساده و صميمي برگزار شد و مرام ميزبانان بيش از هر چيزي من را تحت تاثير قرار داد .
از زورخانه دور شده ام اما هنوز خود را روي سكوي كنار گود زورخانه مي بينم . صداي پر طنين ضرب و اشعار حماسي مرشد رومياني در گوشم است . ميان دار را در وسط گود زورخانه مي بينم كه شنو را انجام مي دهد . پهلوان مبشر را در حين پا زدن و ميل بازي پهلوان هوشمند را مي بينم . حركات هماهنگ ورزشكاران با ريتم موزون ضرب ، در خاطرم نقش بسته است . دويدن هاي آرام دايره وار كه به تدريج بر سرعتش افزوده مي شد جلوي چشمانم در حركتند .
تواضع و مهرباني پهلوان شايسته و پهلوان وفايي كه با شكيبايي به پرسش هاي من پاسخ دادند و گشاده رويي پهلوان مبشر و مرشد رومياني و مرشد نوري مثال زدني است .
امشب با حضور در زورخانه ، درس تواضع و جوانمردي را از محضر پهلوانان خوشنام دزفول آموختم . از زورخانه كه خارج شدم اين شعر مولوي به خاطرم آمد :
عشـق كـار خفتگان و نـازكـان نـرم نيـست
عشـق كـار پر دلان و پـهلـوان اسـت اي پـسر
فاطمه سادات اشرفي زاده_خوزنا