محققان كشور معتقد هستند داده‌هاي تاريخي موجود نشان مي‌دهند حدود 13 سونامي مهم در منطقه درياي خزر ثبت شده‌ است، كه اكثر آنها در نواحي مركزي خزر به وقوع پيوسته‌اند.

لرزه‌خيزي قابل توجه ناحيه خزر مركزي ناشي از وجود يك ناحيه فرورانش در اين منطقه است از اين رو احتمال وقوع سونامي در صورت وقوع زمين‌لرزه‌هايي با بزرگاي حدود  8 در  آن ناحيه بسيار زياد است.

اين محققان بر اين باورند بر اساس اين واقعيات احتمال رويداد گل فشان، زمين‌لغزه و زمين‌لرزه و به تبع آنها احتمال تشكيل امواج بلند سونامي، البته نه به شدت سونامي اقيانوسي، در درياي خزر وجود دارد. 

سونامي ايران تنها محدود به درياي خزر نمي‌شود بلكه در درياي عمان در محدود منطقه مكران نيز گسل‌هاي فعال زيادي وجود دارد كه احتمال زلزله‌هاي اقيانوسي در آن وجوددارد.

طقه مكران حدود 600 كيلومتر از نوار ساحلي جنوب شرقي ايران است كه در غرب به تنگه هرمز (گسل راستا لغز راستگرد ميناب) و در شرق به نزديكي شهر كراچي (گسل‌هاي راستا لغز چپگرد چمن و اورناچ نال Ornach Nal) محدود شده است. در امتداد مكران شاهد فروراندگي قسمت اقيانوسي صفحه عربي به زير صفحه اوراسيا هستيم. يكي از اثرات اين فروراندگي ايجاد آتشفشان‌هاي تفتان و بزمان در ايران و سلطان در پاكستان است و همچنين كوه‌هاي مكران يكي ديگر از نشانه‌هاي اثر فرو راندگي در منطقه است.

شواهد تاريخي نشان مي‌دهد زلزله‌هاي مختلف و شديدي در مكران روي داده، ولي تنها زلزله شديدي كه به صورت دستگاهي ثبت شده و سونامي نيز ايجاد كرده، زلزله سال ۱۹۴۵ است كه سونامي به ارتفاع ۱۲ متر ايجاد كرد و به گفته تعدادي از محققان حدود ۴ هزار نفر كشته شدند.

گسل مكران فقط  حدود ۱۰۰ كيلومتر از سواحل جنوبي ايران فاصله دارد و چنانچه فعال شود، پيش‌بيني مي‌شود امواج ناشي از فعاليت آن در مدت زمان 20 تا ۳۰ دقيقه به سواحل ايران و پاكستان برسد.

گسل‌هاي مهم درياي خزر

دكتر محمد مهدي خطيب رئيس هيأت مديره انجمن زمين ساخت و زمين شناسي ساختماني ايران در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا، با اشاره به گسل‌هاي كشيده شده در درياي خزر گفت: گسل‌هايي در جنوب درياي خزر داريم تحت عناوري گسل‌هاي "خزر"، "جنوب خزر" و "شمال البرز" از آنها ياد مي‌شوند كه اين گسل‌ها ميان رشته كوه‌هاي البرز و پوسته خزر قرار دارند.

وي با بيان اينكه اين گسل‌ها در نقشه‌هاي تكنوتيكي ايران آورده شده‌اند، اظهار كرد: همه اين گسل‌ها جز گسل‌هاي فعال محسوب مي‌شوند و آثار فعاليت اين گسل‌ها از سوي زمين شناسان مورد مطالعه قرار گرفته است.

خطيب با تاكيد بر اينكه بررسي‌هاي تاريخي نشان از رخدادهاي زمين‌لرزه‌هاي متعدد بر روي اين گسل‌ها دارد، خاطر نشان كرد: بر اساس داده‌هاي موجود به دست آمده از زمين‌لرزه‌هاي تاريخي و هم زمين‌لرزه‌هاي دستگاهي نشان مي‌دهد كه كانون اين زلزله‌ها بر روي اين گسل‌ها واقع شده است و باعث زمين‌لرزه‌هاي متعددي شده‌اند.

رييس هيات مديره انجمن زمين ساخت و زمين‌شناسي ساختماني ايران اضافه كرد: با توجه به شرايطي كه اين گسل‌ها دارند، پتانسيل لرزه‌خيزي هم براي آنها متحمل است و احتمال حركت مجدد و رخداد زمين‌لرزه بر روي اين گسل‌ها وجود دارد.

آيا گسل‌هاي خزر غير فعال بودند؟

اين استاد گروه زمين شناسي دانشگاه بيرجند با اشاره به برخي گفته‌ها در زمينه فعال شدن مجدد گسل‌هاي درياي خزر، توضيح داد: گسل‌هاي فعال به گسل‌هايي گفته مي‌شود كه در طي 35 هزار تا 500 هزار سال گذشته حداقل يك تا دو زمين‌لرزه داشته باشند.

وي اضافه كرد: حال ممكن است فعاليت اين  گسل‌ها مربوط به زماني باشد كه امكانات لازم براي دريافت اطلاعات آن را نداشتيم و داده‌هاي موجود بر اساس مطالعات زمين شناسي است كه بر روي ترانشه‌ها صورت گرفته است و يا مربوط به داده‌هاي اخير باشد كه با استفاده از ايستگاه‌هاي لرزه‌نگار به ثبت رسيده است.

خطيب ادامه داد: محققان اين حوزه بر اساس يافته‌هاي جديد به دست آمده از اين مطالعات احتمال رخداد لرزه‌اي جديد بر روي گسل‌ها را محاسبه مي‌كنند و بر اين اساس احتمال رخداد لرزه‌اي جديد را مي‌دهند.

سونامي در درياي خزر

اين محقق حوزه زمين ساخت با تاكيد بر اينكه احتمال سونامي در درياي خزر وجود دارد، يادآور شد: متاسفانه اطلاعات تاريخي از سونامي‌هاي درياي خزر در دست نيست ولي محققان كشور در اين زمينه پروژه‌هاي مطالعاتي را در دستور كار دارند.

وي در عين حال تاكيد كرد: ولي مطالعات ما نشان مي‌دهد كه درياي خزر پتانسيل سونامي را دارد ولي نمي‌توان وقوع آن را پيش‌بيني كرد.

صاحبان اصلي گسل‌هاي خزر

رئيس هيأت مديره انجمن زمين ساخت و زمين شناسي ساختماني ايران با اشاره به 3 گسل اصلي درياي خزر گفت: همه اين گسل‌ها در جنوب درياي خزر و در داخل خاك ايران قرار دارند.

وي ادامه داد: هرچه به سمت غرب درياي خزر برويم گسلي به نام گسل "آستارا" كشيده شده كه از كنار شهر آستارا عبور مي‌كند.

خطيب با تاكيد بر اينكه اين گسل يكي از گسل‌هاي فعال حاشيه درياي خزر است، اضافه كرد: ادامه اين گسل وارد كشور آذربايجان خواهد شد.

وي افزود: از طرف ديگر گسل ديگري به نام گسل "عشق‌آباد" وجود دارد كه در كشور تركمنستان قرار دارد ولي ادامه اين گسل وارد پوسته خزر و درياي خزر مي‌شوند.

اين محقق تاكيد كرد: ولي گسل‌هاي "خزر"، "جنوب خزر" و "شمال البرز" همگي در داخل خاك ايران قرار دارند.

سونامي ديگر در درياي جنوب ايران

استاد گروه زمين شناسي دانشگاه بيرجند با اشاره به گسل‌هاي موجود در درياي عمان (جنوب ايران) گفت: گسل‌هاي اين دريا با عنوان گسل مكران شناخته مي‌شود كه شرايط آن با گسل‌هاي درياي خزر متفاوت است.

وي به بيان تفاوت‌هاي ميان گسل‌هاي درياي خزر با درياي عمان اشاره كرد و توضيح داد: پوسته اقيانوسي عمان در محل مكران در زير پوسته قاره‌اي در حال فرو رفتن است از اين رو در اين منطقه با "فرورانش قاره‌اي" مواجه هستيم از اين رو از سواحل مكران تا جازموريان منطقه فشاري ايجاد شده است كه گسل‌هاي متعدد با روند شرقي-غربي در آن وجود دارد.

خطيب، مهمترين گسل‌هاي مكران را گسل‌هاي "قصر قند" و "بشاگرد" را از مهمترين گسل‌هاي منطقه مكران نام برد و گفت: مجموعه گسل‌هاي مكران نيز از جمله گسل‌هاي فعال هستند به گونه‌اي كه داده‌هاي دستگاه‌هاي لرزه‌نگاري و شتابنگاري نشان مي‌دهد كه در اين منطقه داراي زمين‌لرزه‌هاي متعددي است ضمن آنكه داده‌هاي تاريحي نيز نشان از لرزه‌خيزي بالاي اين گسل دارد.

اين محقق با بيان اينكه در مكران دو نوع زمين‌لرزه وجود دارد، اظهار كرد: يك دسته از زمين‌لرزه‌ها كم عمق و دسته ديگر از زلزله‌ها داراي عمق زياد هستند، ادامه داد: زمين‌لرزه‌ها با عمق زياد، زمين‌لرزه‌هايي هستند كه مربوط به شكستن پوسته اقيانوسي فرو رونده به زير پوسته ايران درمكران مي‌شود كه گاه عمق زلزله‌هاي آن به 300 كيلومتر نيز مي‌رسد.

وي با تاكيد بر اينكه سازوكار زمين‌لرزه‌هاي منطقه مكران با ساير زمين‌لرزه‌هاي كشور متفاوت است، خاطر نشان كرد: زمين‌لرزه‌هاي منطقه مكران زمين‌لرزه‌هايي با سازوكار كششي هستند كه در اعماق زمين رخ مي‌دهند.

خطيب نمونه اين نوع زمين‌لرزه در مكران را زمين‌لرزه سراوان 3 سال قبل دانست كه بزرگاي آن 7.6 ريشتر رخ داد كه عمق آن در 300 كيلومتري بوده است. علي‌رغم بزرگاي بسيار زياد اين زلزله، به دليل عمق زياد بر روي زمين آسيب جدي وارد نكرد.

وي با تاكيد بر اينكه در جنوب سونامي تنها در درياي عمان است، توضيح داد: خليج فارس جزء پوسته اقيانوسي نيست از اين رو سونامي در اين خليج رخ نخواهد داد.