خوزنا : مخاطرات زيست‌محيطي تأسيسات نفت و گاز در خوزستان
دوشنبه، 4 تیر 1397 - 16:58 کد خبر:78638



حفاري چاه‌هاي نفت و گاز و تأسيسات مرتبط با آن‌ها شامل انتقال، فرآوري، پالايش و صنايع پتروشيمي جزء پرمخاطره‌ترين نوع آلودگي‌هاي زيست‌محيطي و برهم زننده چرخه‌هاي طبيعي اكوسيستم‌ها در جهان محسوب مي‌شوند. اين پروژه‌ها معمولاً به‌طور 24 ساعته كار مي‌كنند و مي‌توانند سلامت انسان‌ها، حيات‌وحش، منابع آب‌ها، گونه‌هاي گياهي و جانوري و حشرات، اقليم‌ها و درنهايت كل اكوسيستم‌هاي يك منطقه و كشور و جهان را تحت تأثير قرار دهند. جهت روشن شدن بهتر موضوع در ادامه به برخي از اين تهديدهاي زيست‌محيطي كه در اثر اين عوامل حادث مي‌شوند به‌اختصار اشاره مي‌گردد. شايد بهتر باشد با طرح يك سؤال موضوع مطرح شود تا وضعيت براي خوانندگان گوياتر باشد. مثلاً گفته شود وقتي حفاري نفت و گاز به سمت بيابان پيش مي‌رود براي اكوسيستم منطقه چه اتفاقي مي‌افتد؟


در جواب اين سؤال مي‌توان از ساده‌ترين تا پيچيده‌ترين اثرات تخريبي را بيان كرد. از اختلال در مسيرهاي مهاجرت گونه‌هاي جانوري و حيات‌وحش، ايجاد آلودگي‌هاي بصري براي جانداران، تردد و نرده‌كشي براي تأسيسات نفتي تا بر هم زدن تعادل فيزيكي اكوسيستم‌ها و بخش بيولوژي آن‌ها كه بررسي آن‌ها فوق‌العاده پيچيده است و مي‌توانند به پيامدهاي جدي تخريب محيط‌زيست منجر شوند.

به‌طور مثال روندي مانند بيابان‌زايي مي‌تواند در راستاي همين فعاليت‌ها ايجاد و تشديد و توسعه يابد. همچنين افزايش ترافيك عبوري وسايل نقليه در مناطق نفتي به‌طور فراوان اي به آلودگي صوتي و بصري در سرزمين‌هاي وحش كمك مي‌كند و شايد ذكر اين نكته خالي از لطف نباشد كه بدانيد توليدمثل بعضي از گونه‌هاي جانوري در اثر اين شرايط دچار اختلال مي‌شود، مانند بعضي از گونه‌هاي پرندگان در هور هويزه كه در اثر تغيير در زيستگاه آن‌ها در اثر حفاري و حتي صداي ناشي از كار تمايل به ماندگاري و توليدمثل را ازدست‌داده‌اند. شايد ندانيد كه پستانداران و پرندگان وحشي توسط رفتارهاي خود در كوتاه‌ترين زمان ممكن به اختلال صداي پاسخ مي‌دهند.

گرچه مطالعات نشان مي‌دهند كه در بلندمدت به اين شرايط غيرطبيعي عادت مي‌كنند اما پراكنش و جمعيت آن‌ها در بلندمدت رو به كاهش خواهد رفت. خطوط انتقال نفت و گاز در خوزستان كه در اكثر مناطق حتي درون شهرها وجود دارد مي‌تواند به‌عنوان يك مانع فيزيكي دشوار و سخت براي گونه‌هاي جانوري و گياهي باشد. مثلاً با توسعه ميدان نفتي آزادگان در جنوب غرب خوزستان حيات و زيست گونه‌هاي جانوري مانند آهوها، جمعيت مارها و خزندگان، پرندگان تالاب‌ها و حشرات دوزيست به جد توسط كارشناسان موردبررسي قرار گيرند.


در عمليات حفاري نياز به مايع حفاري گل حفاري» است كه به داخل چاه‌ها تزريق مي‌شود در مواردي ديده مي‌شود اين مايع در گودال‌هايي اطراف پد چاه‌ها ريخته و پراكنده مي‌شود و به‌تدريج در زمين‌ها نفوذ و منتشر مي‌شوند كه باعث لم‌يزرع شدن زمين از گونه‌هاي گياهي و حتي عدم امكان حيات گونه‌هاي جانوري است. اثر تجمعي ناشي از اين نشت‌هاي جزئي متعدد در درازمدت مي‌تواند خطر بالقوه انواع سرطان‌ها را به همراه داشته باشد. وجود بعضي از اين مواد خطرناك شيميايي موجب آسيب به اعضاي بدن حيوانات و انسان‌ها مانند كبد، كليه، طحال، مغز، بروز سرطان، سركوب سيستم ايمني بدن و درنهايت منجر به نارسايي در توليدمثل شوند.


درنتيجه توسعه تأسيسات نفت و گاز لاجرم تخريب محيط‌زيست يعني بر هم خوردن تعادل و پايداري اكوسيستم‌ها اتفاق مي‌افتد و چرخه‌هاي زيستي و معدني كه در طي صدها يا هزاران سال به‌طور طبيعي در منطقه شكل‌گرفته‌اند معيوب و تخريب مي‌شوند و امكان ادامه حيات انسان‌ها و جانوران به خطر خواهد افتاد و گاهي اثرات تخريبي ناشي از احداث سراچه‌هاي نفت و گاز به اكوسيستم‌هاي بومي منطقه غيرقابل‌برگشت است كه يك مصيبت بزرگ زيست‌محيطي محسوب مي‌شود.


از اين نكته نبايد غافل شد كه معمولاً با رشد تأسيسات نفت و گاز و خصوصاً حفاري‌هاي نفتي معمولاً از تعداد بازديدكنندگان عرصه‌هاي طبيعي و محيط زيستي كاسته مي‌شود، هيچ گردشگر بومي و چه غيربومي علاقه‌اي ندارد از مناطق نفتي و آلوده و چشم اندازهاي خشن و ناموزون آن‌ها ديدن نمايد.
بخش‌هاي آبي يك اكوسيستم مانند چاه‌هاي آب، حوضچه‌ها و تالاب‌هاي طبيعي و حتي مسيرهاي فاضلاب بيشتر مي‌توانند در معرض خطر مواد شيميايي تأسيسات نفتي مانند هيدروكربن‌ها، سولفات‌ها و مواد ديگر باشند كه ايمني آب را به خطر مي‌اندازند. مثلاً تالاب‌هاي جنوب شرقي اهواز در محاصره انواع اين مخاطرات هستند.


گاهي در اثر انفجار يا آتش‌سوزي يا نشت در تأسيسات نفت و گاز و پتروشيمي بزرگ‌ترين صدمه‌هاي زيست‌محيطي حادث مي‌شود كه متأسفانه تاكنون به عواقب زيست‌محيطي آن‌ها به‌طورجدي پرداخته نشده است كه بروز اين حوادث مانند سوختن فلان چاه نفت در چند ماه و يا مخزن پتروشيمي و تركيدن لوله نفت و سوختن فلرهاي نفت و گاز بر سلامت مردم و اكوسيستم منطقه چه اثرات زيان باري خواهند داشت. اثرات تخريبي اين عوامل تنها منجر به عواقب بلندمدت مثلاً تغييرات عمده آب و هوايي و تخريب زيست‌محيطي در منطقه نيست، بلكه مي‌توانند موجب بروز عوامل كوتاه‌مدت و سريع مانند حملات آسم در كودكان و بدتر شدن بيماري‌هاي تنفسي در بزرگ‌سالان شوند.


لازم به ذكر است انتشار گازهاي گلخانه‌اي خطرناك ناشي از نفت و گاز به تغييرات آب و هوايي در بلندمدت كمك مي‌كنند. متان از اجزاء اصلي گاز طبيعي است كه تا 84 برابر بيشتر از دي‌اكسيد كربن جو براي ما انسان‌ها و محيط‌زيست مضر است. گاز متان مي‌تواند گرماي منطقه و جو منطقه را به‌طور مؤثري افزايش دهد و گرمايش منطقه‌اي و جهاني را تشديد كند. واقعيت تلخ ديگر اين است كه نشت گاز طبيعي در تأسيسات نفتي و گازي امري رايج است كه مي‌تواند به تجمع غيرعادي گاز متان در اكوسيستم‌هاي منطقه و اطراف آن كمك كند.

البته بررسي اثر گاز متان بر اكوسيستم‌هاي منطقه مبحث بزرگ علمي است كه بايد توسط كارشناسان خبره محيط‌زيست و كشاورزي به‌طور جد موردبررسي و نتايج آن در اختيار مردم قرار گيرد.
درنهايت ذكر مي‌گردد زيست‌بوم و اكوسيستم‌هاي منطقه خوزستان به‌طورجدي در معرض خطر آسيب و تخريب قرار دارند و مي‌رود با توسعه و افزايش تأسيسات نفتي در سال‌هاي آينده بر شدت آن‌ها افزوده شود. لذا اين انتظار از مسئولان زيست‌محيطي استان خصوصاً سازمان‌هاي مردم‌نهاد و تشكل‌هاي آزاد و همچنين دلسوزان و كارشناسان استان مي‌رود در اين حوزه بررسي و فعاليت بيشتر نمايند و با بررسي ابعاد مختلف موضوع حقايق با به مردم تذكر و روشنگري نمايند و مطالبات بر حق را مطرح نمايند و ارائه راهكار دهند.

در اين خصوص كمك گرفتن از نمايندگان مردم در مجلس و جرايد استان و ديگر رسانه‌ها امري ضروري است؛ و بايد اين هشدار به وزارت نفت و شركت‌هاي تابعه داده شود كه موضوع‌هاي زيست استان يك اولويت اصلي و اساسي است كه بايد به آن پرداخته شود و در كنار تمامي طرح‌ها بررسي‌هاي زيست‌محيطي انجام و هزينه لازم ديده شود. همچنين جهت ترميم و كاهش تخريب‌هاي فعلي بايد مطالعات دقيق علمي انجام و روش‌هاي ترميم و احياء مطرح و اعتبار لازم براي آن‌ها پيش‌بيني گردد.

البته بررسي دقيق موضوع نياز به برگزاري يك هم‌انديشي يا مجمع علمي دارد تا ابعاد مختلف مسئله موردبررسي و ارائه راهكار شوند، در غير اين صورت مي‌رود كه استان خوزستان در سال‌هاي آينده با مخاطرات بزرگ زيست‌محيطي ناشي از تأسيسات نفت و گاز مواجه گردد.
من ا.. التوفيق

نويد قائدي