خبرگزاري فارس:در متون و روايات و احاديث آمده است كه طلاق مكروه‌ترين حلال خداوند است يعني در عين حال كه از سوي خداوند حلال اعلام شده است اما به شدت كراهت دارد.
پاشيده شدن يك زندگي ، تباه شدن آينده يك زوج، بي سامان شدن فرزندان و مشوش شدن ذهن حداقل والدين زوج تنها گوشه‌اي از تبعات و آثار اين امر مكروه است.
البته اين عارضه قانوني و شرعي تبعات حقوقي نيز به همراه دارد نظير پرداخت مهريه، پس گرفتن جهاز دختر و حتي تنصيف دارايي‌ها.
تنها در موضوع تسويه حساب زوجين در موضوع مهريه همه زمان مواجه بوده ايم با اتفاقات ناخوشايندي كه حتي باعث زنداني شدن مرد هم مي‌شود.
حبس مرد بابت مهريه براي زن پول نمي‌شود
جولايي گفت: زندان رفتن مرد بابت مهريه براي زن اغلب پول نمي‌شود اما با صرف درآمد ملي جهت نگهداري، رسيدگي‌هاي قضايي و صد البته پيگيري‌هاي انتظامي طبق آمار روزي 150 هزار تومان هزينه روي دست دولت مي‌گذارد.
اغلب پرونده‌هاي مهريه با دريافت 10 سكه مختومه مي‌شوند
وي ادامه داد: طبق اطلاعات حاصله به اين نهاد مردمي و با عنايت به مجموع پرونده‌هاي مفتوحه و آرشيوي بايد گفت ميزان صداق بانوان به هر اندازه كه باشد در مقام مطالبه به دليل روند فرسايشي اخذ مهريه و همچنين ناتواني و امتناع احتمالي مردان در ارايه بي‌دغدغه و كامل حقوق زوجه به حداقل كابين خود دست مي‌يابد كه به طور ميانگين اگر بخواهيم عددي را بر حسب سكه بيان كنيم بايد بگوييم اغلب پرونده‌هاي مهريه با دريافت تنها 10 سكه مختومه مي‌شوند كه اين رقم در شرايط اقتصاد حاكم بر كشور در حال حاضر به كمتر از اين هم رسيده است. اين كه با اطلاع از اين واقعيت چرا خانواده‌ها و حتي مسئولين براي اتمام اين دور باطل تصميمي نمي‌گيرند تا كنون جواب قانع كننده‌اي در قبالش عنوان نشده است.
مدير عامل ستاد ديه گفت: در قناعت به اين تعداد كم سكه دلايل مختلفي مي‌توان مطرح كرد كه عدم تقلاي مرد براي خروج از زندان، طعن و كنايه دوستان و آشنايان و همسايگان و همكاران زوجه تحت اين عناوين كه گويا زن از قبل براي اموال مرد زندگي‌اش كيسه دوخته و در مواردي پيدا شدن خواستگار جديد براي زن از جمله اين موضوعات هستند.
افزايش 40 درصدي زندانيان مهريه با رشد 4.5 برابري قيمت سكه
وي خاطرنشان كرد: به لحاظ اينكه قيمت سكه از 900 هزار تومان در يك مدت كوتاهي به بيش از 4 ميليون تومان افزايش پيدا كرد، امروز بابت اين اختلاف قيمت فاحش حدود 4500 زنداني مرد در زندان‌ها داريم.
جولايي تصريح كرد: با استناد به آمار مي‌توان گفت ابتداي سال 1397 تعداد زندانيان مهريه 2978 نفر بود كه در ادامه به دلايل متعددي چون افزايش قيمت سكه رشد 40 درصدي اين محكومان را شاهديم؛ اين نسبت ابتدا و ميانه سال است اما مقايسه آمار زندانيان فعلي با محبوسان سال 93 نشان مي‌دهد اين تعداد زنداني رشد 71 درصدي دارد.
افزايش روز افزون زندانيان مهريه در 5 سال اخير
وي گفت: با مقايسه تعداد زندانيان مهريه در 5 سال اخير (به جز سال 1396 كه تغيير چنداني در مورد آن ثبت نشده) شاهد رشد روز افزون اين بدهكاران مالي هستيم؛ به نحوي كه از تعداد 2148 زنداني در فروردين سال 93 امروز در يك روند افزايشي بدهكاران مهريه رشدي دو برابري داشته‌اند.
افزايش 20 درصدي پرونده‌هاي تعديل مهريه
مدير عامل ستاد ديه كشور گفت: بخش قابل توجهي از تمركز دستگاه قضاء امروز بابت نبود يك رويه قانوني مشخص و ضمانت اجرايي قوي معطوف به رسيدگي به حواشي عقود غيرمعوضي چون مهريه شده است كه به دليل محدوديت قضات و كثرت پرونده‌هاي جنايي چندان ادامه اين روند شايسته نخواهد بود. براي نمونه مي‌توان گفت درخواست تعديل اقساط مهريه در 2 ماه گذشته آن قدر زياد بوده كه حدود 20 درصد به پرونده‌هاي دادگستري اضافه شده است و همچنان اين روند افزايشي ادامه دارد.
وي ادامه داد: رييس قوه قضاييه براي مدت زماني كه بيش از دو سال نيست اين سكه را كه تا ديروز قيمتي معقول داشت را طبق نظر كارشناسان خبره به يك چهارم سكه تعديل نموده است تا همان كارگر فصلي يا كارمند ساده‌اي كه تا سال پيش افزايش حقوق محسوسي نداشته يا درآمد اين بدهكار مهريه با دريافتي سال قبل او تغييري نداشته است بتواند از زير بار دين خود خارج شود.
تدبير رييس قوه‌قضاييه كاهش زندانيان مهريه را بدنبال دارد
وي افزود: در شرايطي كه به دليل افزايش بي‌سابقه زندانيان مهريه پاي نمايندگان مجلس هم به موضوع افزايش نظارت‌هاي قانوني بر شيوه تعيين و مطالبه مهريه باز شده، اميد است همانند ابلاغ قانون نحوه اجراي محكوميت‌هاي مالي (مصوب سال 1394) رييس قوه قضاييه، بخشنامه جديد ايشان نيز ضمن پيشگيري از ورود به بسياري از افراد به زندان در كاهش حداكثري اين بدهكاران صداق موثر واقع شود.
آيت‌الله لاريجاني رئيس قوه قضاييه در قبال محكومان تأديه مهريه بر اساس تعداد سكه طلا 22 مهر ماه امسال بخشنامه‌اي را صادر فرمودند كه طبق آن محاكم با نظارت رؤساي كل دادگستري استان‌هاي كشور عهده‌دار شدهند تا مطابق مقررات خارج از نوبت و بدون تعيين وقت به درخواست تعديل محكومان مهريه رسيدگي نمايند.
زندانيان مهريه در اولويت حمايتي ستاد ديه قرار ندارند
جولايي گفت: اگرچه برخي استان‌هاي كشور زندانيان مالي كنترل شده‌اي دارند اما امروز براي مثال نزديك به 60 درصد زندانيان جرايم غيرعمد شهرهايي چون كرمان را بدهكاران مهريه تشكيل داده‌اند. با اين وجود حمايت از بدهكاران مهريه هرگز در اولويت نمايندگي‌هاي استاني ستاد ديه قرار ندارد. اگرچه به دليل صحت كامل صحت اراده متعهدان آن در اولويت پرداخت‌هاي ستاد ديه نيستند با اين وجود به دليل وضعيت خاص برخي پرونده‌ها و تجمع برخي ندامتگاه‌هاي كشور از وجود جواناني مستعد و آبرومند در نيمه نخست امسال تعداد 57 پرونده كمتر از 100 ميليون تومان، 184 پرونده با بار مالي100 تا 500 ميليون تومان، 49 پرونده با بدهي 500 تا يك ميليارد تومان و در نهايت 20 پرونده مهريه بالاتر از يك ميليارد تومان در كميته ويژه مددجويان ستاد ديه مورد بررسي قرار گرفته‌اند.
وي ادامه داد: در مورد بدهكاران مهريه ذكر دو نكته مهم لازم به يادآوري است. اول اين كه ستاد در قبال اين افراد دستگير آن‌هايي است كه تعهد معقولانه دارند اما در روند زندگي از پرداخت همين مهريه‌هاي نه چندان سنگين عاجز مانده و روانه زندان شده‌اند. دومين مطلب قابل بيان هم اين كه ستاد در بحث محبوسان صداق، همواره تلاشش بر مدار صلح و سازش زوجين بوده و در مراتب بعدي به حداقل رساندن ارزش ريالي آن‌ها است تا در سايه اخذ گذشت استطاعت زوج براي تامين خواسته زوجه ميسر گردد.
مديرعامل ستاد ديه گفت: اين سياست بر حسب حساسيت موسسان اين نهاد حمايتي، از بدو فعاليت ستاد ديه تاكنون است كه همواره تاكيد داشته و دارند پول مفت در اختيار كسي قرار نگيرد. ستاد ديه به زندانيان تنگدست مهريه در صورت احراز ناتواني مالي و آبرومندي آن‌ها تنها در اعطاي تسهيلات مربوط به پيش قسط اعسار پذيرفته شده‌شان كمك مي‌كند؛ آن هم در قالب وام‌هاي بدون سود و با بازپرداخت‌هاي طولاني. يعني ابتدا قاضي پرونده بايد حكم به اعسار اين افراد داده و در وهله بعدي طبق قانون در پرداخت خمس مبلغ تقسيط شده، ستادديه حامي اين افراد مي‌شود.
وي افزود: در مورد مهريه بايد گفت سقف تسهيلات هم رقمي معادل 50 ميليون تومان است كه با اقساط 140 تا 200 ماهه در اختيار متقاضيان قرار مي گيرد. اين يعني بدهكار مهريه دست كم 11 سال و حداكثر 16 سال و شش ماه بايد قسط پرداخت كند، تازه اگر بعد از آزادي توفيق داشته باشد تا شغلي پيدا كند. لذا حمايت از بدهكاران مهريه و پرداخت تعهدات آقا دامادها نيست بلكه كمك در راستاي آزادي افراد دربندي است كه بابت مبلغي ناچيز در حبس بسرمي‌برند
استان فارس بيشترين زنداني مهريه را دارد
وي ادامه داد: از مجموع 4194 زنداني مهريه هم‌اكنون استان فرهنگي و با آثار متعدد باستاني فارس با 514 زنداني، تهران و اصفهان نيز هر كدام با 431 بدهكار بيشترين آمار محكومان مهريه را به خود اختصاص داده و در مقابل خراسان‌شمالي تنها 27 مددجوي مهريه را در شرايط فعلي ميزباني مي‌كند.
حذف حبس در قبال بدهكاران مهريه يك ضرورت است
وي ادامه داد: حبس شايد قاطع‌ترين مجازات قضايي باشد اما قطعا با وجود زمينه‌هاي لازم و آسيب‌هاي ناشي از آن در شرايط فعلي بهترين گزينه نيست. امروز خوش بختانه اگر چه رنگ اجرايي جدي نگرفته اما با تلاش جمعي از دلسوزان نظام در قالب پيشگيري از حبس بدهكاران مهريه اقدامات حقوقي و قضايي مطلوبي در نظر گرفته شده است كه در پي آن بجاي حبس يك مرد يا جوان آماده كار در راستاي استيفاي حقوق زن توقيف اموال و اعمال يك سري محدوديت‌هاي اجتماعي مانند ممنوعيت خروج از كشور در نظر گرفته است.
جولايي گفت: اعمال مجازات‌هاي جايگزين امروز نه يك خواسته يا پيشنهاد باشد بلكه به دليل غيرمعوض بودن بدهي‌هايي نظير مهريه كه مرد در قبال آن از طرف مقابل مال معيني را دريافت نكرده يك ضرورت است. امروز بسياري از كاركنان و كارگراني كه به طور پروژه‌اي يا پيماني در كارخانه يا سازماني مشغول به كار هستد با وجود توفيقات بسيار در كار و با وجود حضور هر روزه در محل خدمتي باز به بهانه‌ها و دلايل بعضا موجهي تعديل نيرو مي‌شوند، حال از جواني كه انگ زنداني شدن هم روي پيشاني او چسبيده و براي ناتواني در پرداخت مهريه مدت زيادي را هم در گوشه زندان گير افتاده چه انتظاري هست كه شغل خود را از دست ندهد. چه انتظاري هست كه يك جوان كه هيچ جنبه جرمي در پرونده نداشته و بزهكار نيست و حضورش براي جامعه خطر ندارد صرفا بابت يك تعهد مالي ناشي از مهريه در بند باشد و وجهه اجتماعي سابق خود را داشته باشد. آسيب‌ها در اين زمينه يكي دو تا نيست شايسته است اگر دلسوزي براي اين زندانيان هم نداريم به اعضاي خانواده‌هاي چشم‌انتظار و فرزندان بسياري از محبوسان بدهكار توجهي نماييم.
معيار 110 سكه با شرايط معيشتي زندانيان مهريه همخواني ندارد
مديرعامل ستاد ديه گفت: با بررسي شرايط حاكم بر اقتصاد كشور و با عنايت به نرخ تورم و نقدينگي مردم هرچند موضوع رفع جنبه كيفري از صداق بالاي 110 سكه با تصويب قانون حمايت از خانواده (مصوب سال 91) به تاييد وكلاي خانه ملت رسيد اما در شرايط فعلي اين معيار قانوني چندان با واقعيت‌هاي مالي زندانيان مالي همخواني ندارد.
در اين خصوص اعضاي كميسيون حقوقي قضايي مجلس به طور تخصصي جلسات بسياري را با حضور نمايندگان ستاد ديه و ديگر مراجع ذيبرط و كارشناسان را تا به امروز برگزار كرده و پيشنهادات متعددي را هم وصول نموده و در حال بررسي آن‌ها است. به عنوان نمونه اخيرا طرحي ارايه شده است كه حكايت دارد تا 14 تا سكه را خانم‌ها مي‌توانند از شوهران خود با توسل به حربه زندان اخذ كنند كه البته اين هم بعد از قبولي اعسار از مرد و در شرايط ناتواني او در پرداخت اقساط.
اخذ مهريه در خارج از محاكم
در بيش از 14 سكه كيفر فرد ناتوان از پرداخت مهريه با مجازات حبس حذف اما به دليل وجود دين خصوصي خانم مي‌تواند مهريه خود را به اجراييه ثبت اسناد و املاك برده و از آن طريق موضوع را پيگيري نمايد كه پيرو آن هر مالي كه از اين مرد به دست آمد به واسطه مجريان قانون مصادره و به ميزان تعهد از سرمايه او كسر خواهد شد.
وي خاطر نشان كرد: ما بايد ساز و كاري را در نظر بگيريم كه مهريه متناسب با دارايي‌ها و توانايي مالي افراد باشد، به عبارت ديگر آن محضري كه مي‌خواهد مهريه را در عقدنامه ثبت كند حتما بايد قبل از انجام اين عمل حقوقي فهرست اموال زوج را بررسي نموده و متناسب با سرمايه مالي او مهريه را مشخص كنند.
تذكر مجلس به دولت بابت معضل زندانيان مهريه
جولايي گفت: مهر ماه امسال به دليل وضعيت خاص بدهكاران مهريه علاوه بر نشست‌هاي تخصصي برخي از نمايندگان حتي زن مجلس شاهد قرائت تذكرات كتبي نمايندگان خطاب به مسئولان اجرايي كشور هستيم. براي نمونه در نشست علني دهم مهر از سوي هيأت رئيسه از وزير دادگستري تقاضا مي‌شود كه با توجه به افزايش بي‌رويه قيمت سكه لازم است با هماهنگي دستگاه قضا تدبيري اتخاذ شود تا درخواست ارسال محكومين پرداخت مهريه سريعا رسيدگي و در تعيين و تعديل اقساط آن شرايط اقتصادي روز لحاظ شود.
مديرعامل ستاد ديه كشور تصريح كرد: سخنگوي كميسيون قضايي و حقوقي مجلس به تازگي در راستاي حل اين دسته از بدهكاران راهكارهاي حقوقي قابل توجهي را مطرح داشتند كه در رابطه با موضوع مهريه با توجه به افزايش قيمت سكه پيشنهاد شده پرونده‌هاي ارجاعي به محاكم بابت مهريه با توجه به قانون اجراي احكام مدني (ﻣﺼﻮب آبان سال 1356) بررسي شوند كه اين امر با توجه به بررسي درآمدهاي شخص، متأهل بودن يا نبودن او، تا يك چهارم مهريه پرداخت خواهد شد و اين يعني آزادي بسياري از زندانيان مهريه كه اميد است با بررسي كلي جوانب و حواشي آن در راستاي مصلحت ملي مورد پذيرش ديگر نمايندگان نيز واقع شود.
راهكارهاي بيمه‌اي براي كاهش زندانيان مهريه
وي ادامه داد: افزون بر تدابير وكلاي ملت جمعي از حقوق‌دان‌هاي مطرح كشور نيز در راستاي همين مسئله «بيمه مهريه» را پيشنهاد داده‌اند. اين طرح كه سابقه در اقدامات شاذ دولت سابق دارد ابتداي دهه ۹۰ به عنوان راه حلي براي پرداخت مهريه از سوي برخي مسئولان حوزه زنان و همراهي يكي از شركت‌هاي بيمه‌اي مطرح شد. اقدامي كه هرچند هيچ گاه عملي نشد اما با سير صعودي قيمت سكه و ناتواني مردان براي پرداخت مهريه، اجرايي شدن آن بار ديگر قوت گرفته است. براساس اين پيشنهاد، مرد با توجه به وسع مالي خود از ابتداي ازدواج، مبالغي را به صورت تدريجي به عنوان بخشي از مهريه براي زن پس‌انداز مي‌كند.
آثار سوء مهريه را وجهه اسلامي ندهيم
جولايي گفت: موضوع صداق به روايت تاريخ نه با شكل و شمايل امروزي آن بلكه در دوران قبل از ساسانيان هم در اين سرزمين معمول و جاري بوده و هرچند در برهه‌هايي تحت عناوين مختلفي چون «دست پيمان»، «فريضه»، «نحله» يا «كابين» مطرح شده اما وجود اين واقعيت مالي و قابل مطالبه همواره به‌عنوان ذمه بر گردن شوهر وجود داشته و دارد.
وي افزود: مشهور است كه قديمي‌ترين قانون شناخته شده درباره مهريه مربوط است به قانون حمورابي كه در حدود ۱۷۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح تدوين شده و حتي مهريه در ميان ملل كهن نيز رواج داشته است. چنان كه مستندات حكايت از آن دارد كه در ايران و يونان باستان، پدر عروس در قبال دريافت طلا، سكه يا هداياي ديگري از طرف داماد، با خواستگاري داماد و ازدواج دخترش موافقت مي‌كرد، با اين وجود برخي در جامعه تصور مي‌كنند سنت پسنديده مهريه كه نشان از صداقت مرد به همسر اوست صرفا يك حكم اسلامي صرف بوده و آثارش هم بابت همين تقيد ديني چندان قابل تغيير و اصلاح نيست.
مهريه فاطمي 21 سكه بهار آزادي است
مديرعامل ستاد ديه گفت: اگر حقيقتا ملاك ما براي اهل‌بيت پيامبر خداست با توجه به حديث نوراني امام صادق عليه‌السلام جالب است مهريه حضرت زهرا سلام‌الله‌عليها حداكثر 500 درهم (نقره) است كه در زمان پيدايش اسلام هر 10 درهم معادل يك دينار (طلا) ارزش داشته است. بنابراين معادل مهريه ايشان 50 دينار يا به قيمت روز بازار ما 21 سكه بهار آزادي مي‌شود. وزن هر دينار طبق مثقال شرعي برابر 3.456 گرم است. بنابراين ارزش مهريه فاطمي حدود 173 گرم طلا است. در حال حاضر، هر سكه طلاي بهار آزادي 8.133 گرم وزن دارد كه بر حسب همين محاسبه معادل مهريه دخت نبوت تقريباً 21 سكه بهار آزادي مي‌شود.
وي خاطرنشان كرد: اين مظلوميت آل‌الله است كه براي نيل به مقاصد شخصي از نام و اعتبار ائمه معصومين خرج مي‌كنيم. اگر نيت ما تعيين عدد مباركي است اگر قصد ما تيمّن به اهل‌بيت پيامبر است چراحروف ابجد امام سجاد عليه‌السلام كه 68 است استفاده نمي‌كنيم. چرا جوانان به بركت نام جوان الائمه حضرت جواد عليه‌السلام 14 سكه را مِهر نمي‌كنند. چرا به تأسي از چراغ هدايت حضرت هادي عليه‌السلام 20 سكه را كابين دختران خود نمي‌كنيم. چرا به احترام امام زمان بر حسب نام زيباي امام مهدي عليه‌السلام سكه‌هاي تعييني ما عدد 59 نمي‌شود. لااقل در هيات مذهبي و در مساجد كشور بايد در قالب بسته‌هاي هنري تبليغ شود كه در تعيين مهريه، اعداد 14 ، 21 و 72 و نهايتاً 110 هم اعداد مباركي هستند كه توجه به آن‌ها مي‌تواند اثرات مثبتي نه فقط در بحث حبس‌زدايي، بلكه در قوام كيان خانواده‌ها داشته باشد.
تعيين مهريه در اسلام يك امر امضايي است
جولايي ادامه داد: نبايد مهريه با تشريفات معمول را در شمار قوانين ابداعي شرع پوياي اسلام به حساب آورده و با نام دين به ترويج سنت‌هاي مغاير دين پرداخت، چرا كه سال‌ها پيش از ورود دين مبين اسلام به ايران موضوع مهريه به شيوه‌هاي مختلف در حوزه تمدني بابل هم قابل مشاهده است. مهريه اگرچه يك موضوع تاسيسي در نهاد اسلام نيست اما اين روزها بسياري بر حسب الزام تعيين آن در شرع، با تعيين صداق‌هاي صد در صد مغاير با سنت نبوي، در صدد سوء استفاده از اين فرهنگ حسنه برآمده‌اند.
وي گفت: همان‌طور كه در قرآن كريم ذيل آيه 4 سوره نساء آمده است مردان امت اسلامي در تشكيل خانواده نه سفارش به پرداخت مهريه، بلكه ملزم به ايفاي آن شده‌اند، اما كدام مهريه؟ مهريه‌هاي متعارف يا مهريه‌هاي پرداخت نشدني ؟!
در اساس مهريه كسي حق دخالت ندارد اما در آثار آن چرا
مديرعامل ستاد ديه گفت: اسلام در مورد ميزان مهريه به دليل توافقي بودن آن و البته تفاوت موضوع استطاعت افراد معيار معيني را مطرح نكرده و بر همين اساس براي ميزان مالي يا مهرالمسمي كه حين عقد تعيين مي‌شود سقف محدودي قايل نشده است. در ملائت يا نهايت تعهد مرد اگرچه شارع ورود نكرده است، اما با توجه به مستندات ديگر قرآني نظير آنچه در آيه 20 سوره نساء آمده از مهريه تحت عنوان «قنطار» يا همان «مال انبوه» ياد شده است.
وي خاطرنشان كرد: در كتب تاريخي افزون بر اين عبارت احاديث متعددي هم اگر چه بر ماليت مطلوب مهريه تاكيد دارد اما در مقابل روايات متواتري در باب استحباب مهريه‌هاي هم مطرح شده است كه تاكيد دارد اين ميزان شايسته نيست از مهرالسنه (پانصد درهم يا پنجاه دينار) تجاوز نمايد. توصيه‌اي كه البته اين روزها چندان توجهي به آن نشده و به تبع حبس 4500 نيروي انساني فعال كشور و گرفتاري هزاران جوان را در شعب مختلف دادگاه‌هاي خانواده شاهديم.
جولايي گفت: فارغ از حبس اين دسته از بدهكاران غيربزهكار، موضوع مهريه يكي از مباحث مهم حقوق اسلامي است كه در قبال كميت آن دو ديدگاه فقهي از گذشته مطرح بوده است؛ دسته نخست آن‌هايي كه كميت خاص را در تعيين كابين الزامي دانسته و دسته ديگر آن‌هايي كه قائلند مهرالسنه صرفا يك سفارش مستحب است كه تاكيد بر آن با شرايط جامعه در اعصار مختلف چندان همخواني ندارد.
مخالفان و موافقان «تحديد مهريه»
وي ادامه داد: برخي فقها مانند سيد مرتضي عقيده دارند كه مهرالمسمي نبايد از مهريه متعارفي كه پيامبر براي همسر و فرزندان خويش معين فرموده‌اند، تجاوز كند. او با توضيح بيشتر در كتاب «الانتصار» مي‌نويسد «از جمله احكام اختصاصي مذهب اماميه اين است كه مهر نبايد از 500 درهم تجاوز كند. از اين رو هرگاه مهر تعيين شده بيش از اين مقدار باشد، زوجه موظف است مقدار مذكور را بازگرداند».
مديرعامل ستاد ديه گفت: اين عالم پرنفوذ كه عمده شهرتش بابت گرايش‌هاي عقلاني او در فقه و كلام است، در موضوع محدود كردن دايره صداق يا تحديد مهريه، سه دليل اقامه مي‌كند كه افزون بر قدر متيقن و اجماع، روايت مفضّل بن عمر است كه در آن امام صادق عليه‌السلام تصريح دارد هر كس مازاد بر مهرالسنه مالي دريافت كند موظف است تا آن را مسترد دارد.
جولايي افزود: آن دسته از علمايي كه تعيين سقف براي مهريه يا حتي تحديد حواشي ناشي از آن را مردود برمي‌شمرد ملاك‌شان در اين نوع نگاه مطالبي است كه از آيه 20 سوره نساء با اين تعبير مستفاد مي‌شود «و اگر تصميم گرفتيد كه همسر ديگري به جاي همسر خود انتخاب كنيد و مال فراواني (قنطار) به او پرداختيد، چيزي از آن را پس نگيريد». اين مال فروان حمل بر آن مي‌شود كه عرف در تعيين مهريه تخصيص شيء ثقيل و پر بهايي است.
مهريه‌هاي سنگين فسادانگيز هستند
وي ادامه داد: استاد مراجع بزرگي چون شيخ طوسي در باب مذمت تعيين مهريه‌هاي سنگين مي‌نويسد «قدر متقين در اسلام مهرالسنه بوده و زايد بر آن فسادانگيز خواهد بود (اصل در باب معاملات فساد است). پس هرچه بيش از مهرالسنه باشد به حكم اصاله الفساد، باطل بوده و مفسده دارد.
مديرعامل ستاد ديه گفت: با همه اين وجود مشهور فقها رعايت مقدار خاصي را در مورد مهريه‌ها الزامي ندانسته و آن را با عنايت به خصوصي بودن قراردادها و اختيار عمومي در عقد هر قراري با رعايت شرع و نظم عمومي نفي نكرده‌اند؛ البته بديهي است همين فقها در موارد مختلفي استحباب در رعايت مهرالسنه را با مخاطبين خود مطرح كرده و دغدغه نهادينه نمودن اين سنت حسنه را داشته‌اند.
ماهيت مهريه با محتواي شارع فاصله دارد
وي خاطر نشان كرد: در حال حاضر اگرچه به سبب امضاي عقدنامه در دفاتر تعهد مهريه جنبه مالي پيدا نموده و به محض قبولي در زمره حقوق قابل استيفاي زن درمي‌آيد، اما نبايد غافل بود مهريه در عصر شارع نوعا ماهيت تمليكي داشت و در رعايت آن بالفعل و عندالقدره بودن آن ملاك بود. به عبارت ساده همين كه خطبه جاري مي‌شد به طور معمول بخشي از صداق يا تمام مهريه از سوي مرد به تمليك زن درمي‌آمد.
جولايي افزود: اتفاقي امروز با عندالاستطاعه نمودن موضوع مهريه تا حدودي از اهميت افتاده است اما با اين وجود بايد توجه داشت عدم توانايي صاحب ذمه، به دليل اينكه عقد زوجيت منوط به تعيين آن بوده مي‌تواند از لحاظ شرعي بر نكاح خدشه وارد نمايد.
تعهدات غير قابل پرداخت با ديانت افراد مغايرت دارد
وي افزود: تعهد مالي به آن چه از توان مرد خارج است، از مصاديق عيان تعهدات غيرمقدور بوده و اين امر به اتفاق صاحب نظران تكليف به مالايطاق محسوب گرديده و تاييد آن از منظر فقه ممكن نخواهد بود. با عنايت به اين نكته طبق نظر حضراتي چون نراقي و خويي كه تاكيد دارند «شرط اعتبار مافي‌الذمه توان مالي شخص حين توافق است»، لذا تراضي به امري كه يك انسان را تا پايان عمر طبيعي خود بدهكار و در مواقعي گرفتار زندان كند، چندان با مقتضيات شرع همسويي ندارد. منظور از بيان مطالب ايراد شده صرفا حال بودن تعهد مهريه نيست؛ بلكه منظور آن توافق‌هايي است كه در آينده نيز استيفاي آن عادتا و عقلنا براي يك فرد غيرمقدور باشد.
جولايي گفت: در شرايط امروز هم فقها بر همين ديدگاه صحه مي‌گذارند. استفتائات به عمل آمده از سوي برخي آيات عظام همچون سيستاني، مكارم شيرازي، شبيري زنجاني، موسوي اردبيلي، سبحاني، خامنه‌اي و صافي بر اشكال شرعي بر تعيين مهريه‌هاي سنگين و غيرقابل پرداخت اشاره دارد. برخي از علماء مهريه‌هاي فوق‌العاده سنگين را نشان از سفاهت زوج مي‌دانند به دليل عدم قصد جدي نسبت به ايفاي آن باطل شمرده و معتقدند به هر ميزان كه معيين شده باشد به دليل عدم اعتبار صداق تبديل به مهرالمثل مي‌شود.
مخالف مهريه‌هاي سنگين نيستيم
مديرعامل ستاد ديه گفت: از ايراداتي كه بر مهريه‌هايي از اين دست وارد مي‌شود و برخي از مراجع تقليد هم بر آن صحه گذاشته‌اند سفيهانه بودن تعيينات است و الا اگر فرد ثروتمندي كه قدرت مالي كافي و عرضه مورد نياز براي طرح اين قبيل تعهدات را دارد، هزار سكه متقبل مي‌شود، ستاد ديه به عنوان نهاد درگير با بدهكاران مهريه نه فقط تاييد فعل كند بلكه پيشنهاد دارد براي تقدير از مقام والاي زنان دو برابر آن را معين كند.
وي تصريح كرد: اين كه اصل خود مهريه را محدود كنيم مورد مذمت جمهور قدما و معاصرين بوده است. روايت است عمر و يكي از زنان مسلمان در باب مهريه كه بيشتر اصحاب صحاح، سنن و مسانيد هم آن را نقل كرده‌اند به مشاجره مي‌پردازند. موضوع از اين قرار است كه روزي خليفه دوم بر روي منبر پيامبر اظهار مي‌كند اى مردم چرا در تعيين كابين زنان اعتدال را رعايت نمي‌كنيد، حال آنكه مهريه در بين رسول خدا و اصحاب او محدود به تعيين 400 درهم و كمتر از آن بود. اگر زياد كردن صداق نزد خدا بزرگوارى بود پيامبر در اين امر پيشى مى‌گرفت. براي همين منبعد تعيين كنندگان مهريه‌هاي بيش از اين حدّ متعارف را حدِ خواهم زد. او اين صحبت‌ها را بيان كرد و ار منبر پايين آمد، اما زني از قريش جلوي او را گرفت و گفت مردم را از عقد قراردادهاي شخصي منع كردي؟ كه عمر پاسخ مي‌دهد آرى. زن به او اعتراض مي‌كند كه مگر نشنيدي اين عبارت قرآني را كه تاكيد دارد «آتيتم إحداهن قنطارا» آيه‌اي تعيين سقف براي مهريه را منع نموده است؟ عمر تاملي مي‌كند و اعتراف مي‌كند خدا مرا ببخشد و بعد اين اظهار معروف را مطرح مي‌كند كه «كل الناس افقه من عمر». اين حديثي است كه استوانه‌هاي فقهي اهل‌سنت نظير ابن‌جوزي ابن‌كثير، هيثمي، سيوطي، شوكاني و عجلونى آن را مطرح كرده و عالمان شيعي هم با استناد به همين دست روايات‌ها تصريح دارند موضوع آن‌ها هرگز مداخله در برنامه‌هاي فردي و خصوصي نيست.
لزوم عقلاني بودن تعهدات مهريه
جولايي افزود: يكي از عناصر عمومي عقود معين و به طور كلي شروط ضمن عقد موضوع عقلاني بودن تعهدات است كه اگر سهوا يا عمدا رعايت نشود يك اشكال است و البته اشكال بزرگ‌تر آن‌جاست كه مانعي بر اين ولخرجي‌هاي مجازي هم وجود نداشته باشد. دست و دلبازي‌هاي خشك و خالي كه دودش نه فقط در چشم يك زنداني، بلكه در كمترين حالت خسارت‌هايش متحمل نيروهاي قضايي و انتظامي و زندانباني كشور مي‌شود.
حذف سكه از مهريه
مديرعامل ستاد ديه گفت: امروز افزايش قيمت سكه نه فقط در قبال مددجويان اين ستاد مردمي بلكه در بسياري از وجوه فرهنگي و علمي كشور نيز تاثير خودش را داشته است. پس از اعطاي وجه نقد به جاي سكه به شايستگان سي و چهارمين دوره كتاب سال كه در سكوت خبري انجام شد، مديرعامل خانه كتاب از احتمال حذف سكه از جوايز ملي كتاب خبر داد، حال در قبال زندانيان مهريه كه در برخورد مستقيم با آثار اين رويه مرسوم هستند شايسته است به دليل نوسانات قيمتي نهادهاي مسئول و بويژه مجموعه‌هاي فرهنگي طبق رسالت‌هاي ترسيمي آستين بالا زنند. لااقل با افزايش 260 درصدي دعاوي دادگاه‌هاي خانواده در 4 ماه نخست امسال لازم است مركز رسانه قوه قضاييه براي كاهش تعداد پرونده‌هاي قضايي هم كه شده در حذف سكه در تعيين مهريه‌ها اقدامات پيشگيرانه و آموزشي مطلوب را تهيه نمايند.
صداق يك قرارداد صددرصد مالي است
جولايي خاطرنشان كرد: فراموش نكنيم مهريه يك معامله اقتصادي نيست، اما قراردادي صد در صد مالي و تعهدآور است كه به سبب آن بسياري روانه حبس مي‌شوند. متاسفانه به دليل عدم تبيين تنها يك ماده قانوني در بين آحاد جامعه هنوز بسياري از خانواده‌ها مهريه را با اين پيش زمينه ذهني توجيه مي‌كنند كه «مهريه را كي داده و كي گرفته» حال اينكه طبق قانون «به مجرد عقد نكاح زن مالك مهر مي‌شود و مي‌تواند هر نوع تصرفي كه بخواهد در آن كند». طبق قانون حمايت خانواده از صداق بالاي 110 سكه رفع جنبه كيفري شده اما در قبال همين تعداد سكه، به استناد ماده 2 قانون نحوه اجراي محكوميت‌هاي مالي مردي اگر بدهي خود را ندهد از زندان بيرون نمي‌رود.
قانوني شدن مشاوره‌هاي حقوقي قبل از ازدواج
وي افزود: دوام زندگي و بقاي اين وصلت نيازمند آگاهي بيشتر زوجين نسبت به حقوق و تكاليف يكديگر است كه براي اين امر پيشنهاد مي‌شود در قانون به لزوم ارايه مشاورهاي حقوقي قبل از ازدواج بيش از پيش توجه شود. البته مشاوره قبل از ازدواج بايد در قالب يك باور عرضه شود نه يك قانون. يعني شايسته آن است قبل از اينكه اين امر تبديل به يك قانون شود آن را در هيات يك فرهنگ بين آحاد مختلف جامعه نهادينه كنيم.
جولايي گفت: نظرات مراكز مشاوره خانواده كارشناساني خوبه معطوف به موضوعات مربوط به مطالعات خانواده يا نهايتا روانشناسي نباشه؛ خوبه زن و مرد رو نسبت به حقوق و تكاليف و آثار تعهدات شون آگاه كنند (از لحاظ قانوني و ضمانت‌هاي اجرايي) استماع معاضدت‌هاي قضايي براي زوجين به يك الزام قانوني از سوي متوليان امر نياز داره
مدير عامل ستاد ديه گفت: گاهي تقاضاي طلاق منتهي به مطالبه مهريه مي‌شود اما چنان چه اين روزها بعضا با آن مواجه هستيم اين مهريه و ارزش مادي آن است كه در روند به اجرا گذاشتنش از طريق محاكم قضايي يك رابطه عاطفي دچار خدشه شده و در ادامه و در جريان فرسايشي مطالبه صداق منجر به طلاق روج مي‌شود.
وي خاطرنشان كرد: البته به دليل افزايش واقعه طلاق در كشور و همچنين پايين آمدن سن نكاح منتهي به طلاق، موضوع الزامي شدن آموزش مهارت‌هاي زندگي قبل از ازدواج در قالب طرحي در معاونت اجتماعي و پيشگيري از وقوع جرم قوه قضاييه تهيه و تنظيم شده است كه در اين ماده واحده پيشنهادي آمده است يك سال پس از ابلاغ اين قانون ثبت نكاح دايم در دفاتر ازدواج منوط به ارايه گواهي گذراندن دوره هاي آموزش پيش از ازدواج است و دفاتر ثبت ازدواج هم موظند در مواردي كه ازدواج ها فاقد اين گواهي هستند از ثبت عقد نكاح خودداري كنند.
قانون مهريه بايد ضابط حقوق مرد و زن باشد
جولايي گفت: تلاش ستاد ديه در حبس‌زدايي از بدهكاران مهريه يك جانبه نبوده و همواره با حفظ حقوق هر دو طرف دعوا نسبت به ارايه پيشنهادات اقدام نموده و اعتقاد دارد اجباري نبودن مهريه به مانند بسياري از كشورها چندان با بافت بومي ما همخواني ندارد. هر چند ملت‌هاي زيادي در جهان مهريه را در حد يك هبه از سوي مردان پذيرفته‌اند كه عدم قبض آن مسئوليتي حقوقي ندارد، اما به دليل برخي مشكلات مربوط به حوزه زنان ما اعتباري اين دست از موضوعات در كشور نداريم. بسياري از خانواده‌ها به موضوع صداق صرفا با عنوان يك معامله اقتصادي نگاه نمي‌كنند، براي بسياري از بانوان بي‌پناه اين سرزمين موضوع مهريه تا حدودي جنبه ضمانت از كيان خانواده را داشته و با اهرم بازدارنده آن بسياري از زوجين و والدين در زير يك چتر حمايتي حداقلي قرار دارند.
دولت از مردان ماليات مهريه بگيرد
وي ادامه داد: امروز دوران پُز دادن با تعداد سكه‌هاي طلايي تعيين شده بابت مهريه تمام شده. امروز با تعيين مهريه‌هاي افراد تحصيل‌كرده در ترجمه كتاب و حفظ قرآن معيارها و الگوها براي افراد آگاه تغيير كرده اما براي مقابله با روند ثابت جاري در بين برخي خانواده‌ها بايد تدبيري قانوني انديشيد. براي مثال مي‌توان با استناد به ماده ۲۵ قانون حمايت از خانواده كه وزارت امور اقتصادي و دارايي را موظف كرد كه از مهريه‌هاي بالاتر از حد متعارف و غير منطقي با توجه به وضعيت زوجين و مسايل اقتصادي كشور متناسب به صورت تصاعدي در هنگام ثبت ازدواج ماليات وصول نمايد اين مباحث را در سطح جامعه عينيت بخشيد. بحث ماليات نيز به مانند بسياري از اتفاقات موجود در كشور باز ريشه در دولت قبلي داشت. دي ماه 1386 از سوي آقاي الهام خبر تقديم لايحه‌اي به مجلس اطلاع رساني شد كه براساس آن، مرداني كه مهريه‌هاي سنگين تقبل مي‌كنند، موظف شوند ماليات مهريه خود را هم بپردازند.
اصلاح موضوع مهريه عزمي عمومي مي‌طلبد
جولايي گفت: ماه‌هاي محرم و صفر منابر وعظ و خطابه به عنوان يك رسانه در كشور همواره بايد بر حسب نيازهاي مخاطب و همگام با دغدغه‌هاي روز آن‌ها مديريت شده و عالمان عاملي كه در صدر آن قرار مي‌گيرند، طبق تاكيدات ديني بايد سعادت ديني و اخروي او را مدنظر داشته باشند. امروز آمار طلاق‌هاي ثبت شده و عاطفي در ايران هرگز شايسته مردمان اين ديار نبوده و نيست. امروز حضور 12 هزار بدهكار مالي چك و بيش از 4 هزار زنداني مهريه زيبنده نظام و سابقه تمدني هفت هزار ساله ما نيست.
مديرعامل ستاد ديه گفت: ما در اجراي طرح «هر مسجد آزادي يك زنداني» يا در حاشيه برگزاري جشن‌هاي گلريزان در راستاي اين اطلاع رساني‌ها با دعوت از علما، قضات و افراد آگاه تا حدودي گام برداشته و كارهايي مكتوب و شنيداري عرض نموديه‌ايم اما حل اين معضل نه فقط در حوزه يك نهاد يا قوه بلكه در گرو حمايت عمومي همه افراد حقييقي و حقوقي است. بايد به عموم اقشار جامعه تبيين شود دوره زنداني شدن بابت قبول حلّه يماني، سال شمسي و ميلادي ، سفر به 110 پايتخت جهان يا گرفتن عكس سلفي با مسي و مالديني به عنوان مهريه خوشبختانه بسر آمده است.
وي افزود: از خواب خوش بايد برخاست. خيال‌ها را بايست كنار زد. از توهمات بايد فاصله گرفت. از آسمان‌ها بايد روي زمين آمد. حباب رويا را پس زد. بخار خوش‌خيالي‌ها را از روي دريچه نگاه‌مان رُفت. روي همين زمين خدا در امتداد همين كوچه‌ها و پس‌كوچه‌ها داستان زندگي جمعي از تازه عروس و دامادها را به چشم ديد و آن عشق ديوانه‌وار و آن شيدايي و شوق فراموش شده را با دقت نظاره كرد. امروز مراجعه‌اي گذرا به دادگاه‌هاي خانواده به نظر بر هر فردي كه در صدد تشكيل خانواده برآمده امري ضروري است. قرار گرفتن در برابر كساني كه بعد از سال‌ها و ماه‌ها زندگي مشترك، با هزار و چند دليل به دنبال طلاق و متقاضي دريافت مهريه هستند بايد براي‌مان آموزنده باشد.
حبس يكساله مرد عائله‌مند بابت ناتواني در پرداخت دو سكه
وي افزود: مطالعه موردي بر روي دربندان مهريه نشان مي‌دهد رد پاي تحصيلات در اين دسته از محكومان مولفه مهم و اثرگذاري است. 75 درصد گرفتاراني كه بابت صداق زنداني هستند تحصيلات زيرديپلم دارند. با وجود اين هرچند مدت ابقاي كوتاهي در حبس داشت اما شاهديم پيرمرد 92 اهوازي ساله‌اي بابت آن روانه زندان سپيدار شده يا در نمونه عيني‌تر هم‌اكنون يك مرد عائله‌مند در استان تهران از يكسال گذشته تاكنون تنها بابت دو سكه در بند حضور دارد.
جولايي گفت: در علم اصول فقه استنباط تمام احكام شرعي با استناد به ادلّه اربعه يا «دلايل چهارگانه» صورت مي‌گيرد. اين منابع عبارت‌اند از كتاب، سنت، اجماع و عقل كه فقيه بر اساس اين منابع معتبر، حكم شرعي را استنباط مي‌كند.
تضاد مهريه‌هاي پرداخت نشدني با دستورات قرآن
مديرعامل ستاد ديه گفت: به طور تفكيكي در قرآن ذيل آيات الاحكام متعددي به صورت عيني افراد نهي شده‌اند از تقبل تعهدي كه توانايي ايفاي آن را ندارند.«و اوفوا بالعهد ان العهد كان مسئولا؛ و به عهد خود وفا كند زيرا عهد مورد مسئوليت است» (اسراء/ 34)، «ياايها الذين امنوا ووفوا بالعقود؛ اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، به عهدهاي خود وفا كنيد» (مائده/ 1)، «والموفون بعهدهم اذا عاهدوا؛ و آن نيكوكاران كساني هستند كه وقتي كه عهدي بستند به عهد خود وفا مي كنند»، (بقره/ 177) «و الذين هُمْ لامانتهم وَ عهدهم راعُون؛ و مومنين كساني هستند كه امانت ها و عهدهائي را كه مي‌بندند مراعات مي‌كنند.» (مومنون/ 8 و معارج/32) از جمله اين موارد هستند.
تضاد سنت نبوي با صداق‌هاي نجومي
جولايي گفت: سنت نبوي و فرهنگ علوي همواره بر كم بودن مهريه تاكيد داشته‌اند. اين فرمايش گرانسنگ پيامبر مكرم اسلام است كه تاكيد داشته «در مورد مهريه كه مرد مي پردازد سخت گيري نكنيد و آسان بگيريد زيرا در صورت سختگيري باعث غضب و كينه مي‌شود» اين هم تعبير اميرالمومنين عليه‌السلام است كه تصريح دارد «مهريه را سنگين نگيريد كه اين اقدام مايه كينه و عداوت است».
مخالفت جميع علماي دين با مهريه‌هاي خارج از سنت نبي
مديرعامل ستاد ديه افزود: به دليل اينكه امر نكاح چه در صيغه موقت و چه در موضوع متعه منوط به تعيين مهريه است لذا اشكال شرعي در مقدمه ممكن است ذي‌المقدمه را نيز شبهه ناك كند؛ به زبان ساده چون مهريه يكي از اسباب نخستين و شرايط لازم براي جاري ساختن صيغه وصلت دو شخص به حساب مي‌آيد تعيين آن تعهدي كه خارج از استطاعت فرد يا مرد مورد تعهد باشد به اصل زوجيت و محرميت و نكاج خدشه وارد مي‌كند.
انتقاد عقل از سنت‌هاي مطرود
وي ادامه داد: رجوع به دادگاه‌هاي خانواده يا تورث برخي از پرونده‌هاي قضايي در قالب گزارش‌هاي روزنامه‌اي توجيه مي‌كند عقل سليم بايد سراغ مهريه‌هايي برود كه در توان طرف بوده و به عبارت عاميانه در قواره جيب آقا تعريف شده باشد. يا به زبان ديگر در شكل و شمايل و فرهنگ و مشرب او قابليت ظهور و بيان داشته باشد. شايد موضوع عندالاستطاعه بودن مهريه براي متحجر و متجدد دنياي دون امر مقبولي باشد اما براي يك انسان مسلمان كه جز ذات الله تعقل را نه فقط يك فرض ديني، بلكه در قالب يك عبادت تعريف كرده و معادل و بركات آن را لاتحصا مطرح نموده قابل قبول نيست.