تمامي شهروندان ايراني اين امكان را دارند كه با مراجعه به مراكز سازمان ثبت احوال اقدام به تغيير نام و نام‌خانوادگي خود كنند.
ميزان: متوسط زمان ارائه خدمت در زمينه تغيير نام و نام‌خانوادگي يك هفته است كه فرد با ۲ مرتبه مراجعه حضوري در وقت اداري مي‌تواند درخواست خود را به طور كامل انجام دهد.
برابر ماده ۲۰ قانون ثبت احوال كشور قوانيني درخصوص تغيير نام و نام‌خانوادگي وجود دارد كه فرد با داشتن و درنظر گرفتن قانون و شرايط مشخص شده مي‌تواند درخواست تغيير نام و نام فاميل را بدهد.
قوانين تغيير نام و نام‌خانوادگي:
انتخاب نام با اعلام كننده است، براي نام گذاري يك نام ساده يا مركب (حسين، محمد مهدي، و مانند آن) كه عرفاً يك نام محسوب مي‌شود انتخاب خواهد شد.
انتخاب نامهائي كه موجب هتك حيثيت مقدسات اسلامي مي‌گردد و همچنين عناوين و القاب و نام‌هاي زننده و مستهجن يا نامتناسب با جنس ممنوع است.
تشخيص نام‌هاي ممنوع با شورايعالي ثبت احوال مي‌باشد و اين شورا نمونه‌هاي آن را تعيين و به سازمان اعلام مي‌كند.
انتخاب نام در مورد اقليت‌هاي ديني شناخته شده در قانون اساسي تابع زبان و فرهنگ ديني آنان است.
ذكر سيادت در اسناد سجلي ساداتي كه سيادت آنان در اسناد سجلي پدر و يا جد پدري مندرج باشد و يا سيادت آنان با دلائل شرعي ثابت گردد الزامي است، مگر كسانيكه خود را سيد ندانند و يا عدم سيادت آنان شرعاً احراز شود.
نام‌هاي قابل تغيير بشرح ذيل مي‌باشد:
بموجب ماده ۲۰ قانون ثبت احوال و تبصره‌هاي آن انتخاب نام‌هاي زير ممنوع و دارندگان آن‌ها مي‌توانند با رعايت مقررات مربوطه نسبت به تغيير آن اقدام نمايند.
۱ - نام‌هايي كه موجب هتك حيثيت مقدسات اسلامي مي‌گردد. مانند: " عبدالات، عبدالعزي "
(لات و عزي نام دو بت در مكه معظمه دوران قبل از اسلام است)
۲ - اسامي مركبي كه عرفا" يك نام محسوب نمي‌شوند (اسامي مركب ناموزون)
مانند: " سعيد بهزاد، شهره فاطمه، حسين معروف به كامبيز و. "
۳ - عناوين - اعم از عناوين لشكري و يا كشوري و يا تركيبي از اسم و عنوان. مانند: " سروان، سرتيپ، دكتر، شهردار و يا سروان محمد و و شهردار علي "
۴ - القاب - اعم از ساده و مركب. مانند: " ملك الدوله، خان، يا شوكت الملك، حاجيه سلطان و سلطانعلي "
۵ - اسامي زننده و مستهجن - زننده و مستهجن آندسته از نامهائي است كه بر حسب زمان، مكان يا مورد بدلايل و جهات زير براي دارنده آن زننده و مستهجن باشد و مراتب به تأييد شورايعالي برسد.
۵ - ۱ - نامهائيكه معرف صفات مذموم و مغاير با ارزش‌هاي والاي انساني است.
مانند: گرگ، قوچي و... "
۵ - ۲ - نامهائيكه با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبي مردم مغاير باشد.
مانند " لات، خونريز، چنگيز و ... "
۵ - ۳ - نامهائيكه موجبات اشاعه و ترويج فرهنگ بيگانه گردد.
مانند: " وانوشكا، ژاكاردو، شاهدوست و... "
۵ - ۴ – نام‌هايي كه موجب تحقير اشخاص بوده و يا معناي لغوي آن در جامعه قابل پذيرش نباشد.
مانند: " صد توماني، گت آقا، كنيز، گدا و ... "
۶ - اسامي نامتناسب با جنس.
مانند: ماشاءاله براي اناث و يا انتخاب نام اشرف و يا اكرم براي افراد ذكور
۷ - حذف كلمات زائد و غير ضروري در نام اشخاص.
مانند: " قلي، غلام، گرگ، ذولف و قوچ "
۸ - تصحيح اشتباهات املائي در نام اشخاص كه بدليل عدم آشنائي مامور با لهجه‌ها و الفاظ و معاني محلي و يا ناشي از تلفظ اظهار كننده پيش آمده.
مانند: " زهراب به سهراب و يا منيجه به منيژه و يا ... "
۹ - هم نام بودن فرزند با پدر و يا مادر در يك خانواده.
۱۰ - هم نام بودن برادران و يا خواهران در يك خانواده.
۱۱ - تغيير نام‌ها از صورت عربي به شكل فارسي از قبيل رحمن به رحمان، اسمعيل به اسماعيل، اسحق به اسحاق و ...
۱۲ - تغيير نام كسانيكه با تأييد مراجع ذيصلاح به دين مبين اسلام مشرف مي‌شوند.
۱۳ - تغيير نام كسانيكه نام آن‌ها اسامي ايام هفته باشد
۱۴ - تغيير نام كسانيكه تغيير جنسيت داده و دادگاه صالحه حكم به تغيير نوع جنس در اسناد سجلي و شناسنامه آنان صادر نموده است.
پيشوند " عبد " خاص اسامي و صفات ذات پروردگار است و در ساير موارد متقاضي مي‌تواند تقاضاي حذف آنرا بنمايد.
اشخاص زير مي‌توانند با مراجعه به ادارات ثبت احوال نسبت به درخواست تغيير نام اقدام نمايند:
۱ - اشخاص ۱۸ سال به بالا.
۲ - افراد كمتر از ۱۸ سال كه داراي حكم رشد باشند.
۳- پدر يا جد پدري با ارائه شناسنامه خود جهت فرزندان كمتر از ۱۸ سال.
۴- سرپرست قانوني (قيم، امين، وصي) براي افراد صغير و محجور با ارائه مدارك مستند كه سمت او احراز شده باشد.
مدارك مورد نياز:
۱ - ارائه اصل شناسنامه و دو برگ تصوير آن.
۲ - تكميل فرم درخواست تغيير نام. (فرم شماره ۵)
۳ - پرداخت هزينه متعلقه طبق تعرفه جاري.
نحوه مراجعه:
۱ - براي تغيير نام كليه ادارات ثبت احوال سراسر كشور آمادگي دريافت مدارك ياد شده را در ساعات و ايام اداري دارند.
ضمنا تنظيم و تسليم درخواست تغيير نام در غير از محل صدور شناسنامه بلامانع است كه در اين گونه موارد پس از پذيرش درخواست و ارسال آن به اداره ذيربط (محل صدور شناسنامه) و طرح در هيات حل اختلاف (فرم شماره ۶) اقدام لازم معمول و نتيجه جهت اطلاع متقاضي به اداره ارسال كننده اعلام خواهد شد.
۲ - نظر به اينكه درخواست تغيير نام مي‌بايست در هيات حل اختلاف اداره ذيربط (محل صدور شناسنامه) مطرح و نسبت به آن با رعايت قوانين و مقررات مربوطه اتخاذ تصميم گردد. فلذا موافقت با تغيير نام مورد درخواست موكول به راي صادره از سوي هيات حل اختلاف خواهد بود.
۳ - پس از وصول راي هيات حل اختلاف بشرح ذيل اقدام خواهد شد.
الف: در صورتي كه راي صادره بر له (موافق) خواسته درخواست كننده صادر شده باشد پس از رؤيت متقاضي و تقاضاي اجراء نسبت به تعويض شناسنامه با نام جديد اقدام خواهد شد.
ب: چنانچه راي صادره بر عليه (مخالف) خواسته درخواست كننده صادر شده باشد متقاضي پس از رؤيت آن در صورت تمايل مي‌تواند باستناد ماده ۴ قانون ثبت احوال ظرف مهلت مقرر (۱۰ روز از تاريخ ابلاغ) نسبت به تصميم متخذه به دادگاه محل اقامت خود مراجعه و اعتراض نمايد.