یک روانشناس گفت: اگر یکی از اعضای خانواده به اعتیاد دچار شد در ابتدا و در اولین قدم باید به او این حس را منتقل کنید که هنوز او را دوست می‌دارید و سلامت جسم و روحش برایتان مهم و حیاتی است.

به گزارش ایسنا، امروزه مصرف مواد مخدر در میان اقشار مختلف جامعه به خصوص قشر جوان بسیار شایع شده است. این بلای خانمان سوز علاوه بر نابودی فرد معتاد، می‌تواند خانواده او را نیز به ورطه فروپاشی بکشاند. هر چند که مسئله اعتیاد می‌تواند از جنبه‌های مختلف برای خانواده و جامعه آسیب‌زا باشد. اما به نظر می‌رسد آسیبی که فرد معتاد به خانواده خود به خصوص همسر و فرزندان می‌زند در بسیاری از مواقع غیرقابل جبران باشد. طلاق، کودک‌آزاری، فقر، بزهکاری و مواردی از این دست همه این‌ها می‌تواند بر اثر اعتیاد برای خانواده فرد معتاد اتفاق بیافتد، بنابراین سرنوشت یک خانواده به راحتی دست‌خوش ناملایمات زیادی می‌شود. به این بهانه با خانم «مهتا ساداتی» کارشناس ارشد علوم تربیتی به گفت‌و گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
 

اعتیاد چه تاثیراتی بر زندگی فرد معتاد می‌گذارد؟

مشکلات اعتیاد از دو بعد فردی و اجتماعی قابل بررسی است. مشکلات فردی یک فرد معتاد نیز خود به دو دسته جسمی و روحی تفکیک می‌شود.

از نظر جسمی، فرد معتاد با مصرف مواد مخدر به خود و سلامتی‌اش آسیب جدی وارد می‌کند. بیماری‌های دهان و دندان، مشکلات تنفسی و ریوی، مشکلات معده و عصبی، مشکلات شدید کم خوابی یا بی‌خوابی، ایدز، هپاتیت و....  از جمله این بیماری‌ها هستند.

از منظر روحی نیز فرد معتاد دارای عزت نفس بسیار ضعیفی می‌شود. اعتیاد از او فردی عصبی و پرخاشگر می‌سازد. عدم تصمیم گیری درست یکی دیگر از معضلات روحی اعتیاد است. فرد معتاد به واسطه مصرف مواد تصمیم‌های هیجانی گرفته و از گرفتن تصمیم‌های عقلانی پرهیز می‌کند. عدم تمرکز نیز مشکل دیگری است که باید به آن اشاره‌کرد. او نمی‌تواند با تمام هوش و حواس خود روی موضوعی متمرکز شود. بدون تردید رفته رفته در کار کردن و تامین معاش خانواده دچار مشکل می‌گردد. چه بسا مشکلات متعددی که با آسیب اقتصادی خانواده می‌تواند بنیان این گهواره امن جامعه را به خطر بی‌اندازد و آمار طلاق را در کشور افزایش دهد. کما اینکه طبق گزارشات رسمی آمار طلاق در ایران به واسطه اعتیاد بسیار زیاد بوده و همچنان رو به افزایش است.

از بعد اجتماعی نیز فرد معتاد به واسطه اعتیاد خود در جامعه فردی منفور شناخته می‌شود و اغلب توسط افراد دیگر جامعه طرد خواهد شد. از سوی دیگر اعتیاد می‌تواند روی اجتماع تاثیر مخرب فراوانی داشته باشد. اگر تعداد افراد معتاد در جامعه زیاد باشد این رفتار به عنوان ارزش پذیرفته خواهد شد و تعداد کثیری از افراد جامعه به سوی این رفتار ویران‌گر سوق پیدا خواهند کرد به ویژه نوجوان‌ها که هیجانی‌تر تصمیم می‌گیرند و بیشتر تحت تاثیرند. در واقع یک فرد ناسالم در جامعه می‌تواند بذر افراد ناسالم زیادی را در باغچه سرسبز جامعه بکارد و باعث به زوال رفتن آن شود.
 

اعتیاد چه آسیب‌هایی برای فرزندان فرد معتاد در خانواده و جامعه ایجاد می‌کند؟

یک فرد معتاد نه تنها به جسم خویش آسیب می‌رساند، بلکه افراد دیگر خانواده مخصوصاً فرزندان و کودکان نیز مظلومانه در این خانواده‌ها دچار مشکلات جسمی روحی زیادی خواهند شد. مثلاً وقتی مواد مخدر در خانه‌ای استعمال می‌شود، دود ناشی از آن بر دیگر اعضای خانواده تاثیر گذاشته و باعث مشکلات ریوی آن‌ها خواهد شد. از نظر روحی نیز  این فرزندان، دچار مشکلات زیادی خواهند شد که یکی از آن‌ها احساس عدم امنیت می‌باشد یعنی احساس ناامنی در محیط خانواده و تنش فروپاشی آن، فرزندان را مورد آزاد قرار خواهد داد.

از سمت دیگر سبک زندگی افراد در این خانواده‌ها تغییر کرده، خود کنترلی فرزندان به شدت پایین می‌آید و به واسطه الگوبرداری از والدین، متاسفانه ارزش‌های منفی در آن‌ها شکل گرفته و ممکن است به همان سمت و سوی مرگ‌آور کشیده شوند. احتمال اعتیاد فرزندان در این خانواده‌ها به شدت از خانواده‌های نرمال بیشتر است. از مشکلات روحی دیگری که فرزندان این خانواده‌ها را تهدید می‌کند می‌توان به ارزیابی دیگران در مورد آنها اشاره کرد. این فرزندان همیشه از دیگران خجالت می‌کشند و جامعه آن‌ها را به واسطه فرد معتاد در خانواده قضاوت می‌کند. فرزندان فرد معتاد به واسطه حس شرم که در آن‌ها به وجود آمده است، عزت نفس خود را از دست داده و در کارهای روزمره زندگی، از اعتماد به نفس پایینی برخوردارند. چه بسا دختران و پسرانی که به دلیل این معضل اجتماعی و زیستن در چنین خانواده‌هایی، قربانی اعتیاد والدین خود شده‌اند و از تحصیل، ازدواج خوب و ارتقای کاری محروم مانده‌اند.

در واقع اگر بخواهیم تعریف جامعی از افراد خانواده یک فرد معتاد داشته باشیم بی‌شک می‌توانیم از آن‌ها به عنوان یک قربانی نام ببریم که بدون هیچ گناهی در معرض خطرات بی‌شمار جسمی، روحی، اجتماعی و روانی قرار می‌گیرند و مظلومانه تاوان گناه نکرده خود و قرار گرفتن در این خانواده‌های مسموم را پس می‌دهند.
 

خانواده باید چه رفتاری با فرد معتاد داشته باشد؟

از آنجا که خانواده اولین اجتماع برای انسان‌هاست، تحکیم، سلامت و شادابی آن از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از راهکارهای آلوده نشدن خانواده به این معضل اجتماعی، همدلی، صمیمیت و تفاهم بین اعضای آن است . در این راستا، زن‌های فرهیخته جامعه ما از نقش پررنگ‌تری برخوردار می‌باشند. زن‌ها به واسطه احساسات مادرانه و دلسوزانه می‌توانند محیطی امن برای همسر و فرزندان خود ایجاد نمایند تا آن‌ها با فرار از محیط خانه و خانواده و قرار گرفتن در محیط‌های ناامن و آلوده به این بلای دامن‌گیر و خانمان‌سوز دچار نگردند.

اما اگر یکی از اعضای خانواده به اعتیاد دچار شد در ابتدا و در اولین قدم باید به او این حس را منتقل کنید که هنوز او را دوست می‌دارید و سلامت جسم و روحش برایتان مهم و حیاتی است. در واقع با وجود داشتن مشکلات متعددی که با اعتیاد او نصیب شما شده است، باید مقتدرانه و دلسوزانه به او حس دوست داشتن و مفید بودن را بدون ذره‌ای ترحم، منتقل کنید. در قدم بعدی شما می‌توانید برای بهبود وضعیت ایشان و گرفتن راه حل مفید از یک مشاور کارآمد کمک گرفته و با تدبیر، راهکارهای مثبتی در حل این مسئله ارائه دهید. نکته مهم این است که سعی کنید مسئله را ریشه‌یابی و حل نمایید نه اینکه مسئله را حل نشده باقی گذاشته و در پی حذف این فرد خانواده برآیید.

اگر بخواهیم تعریف جامعی از افراد خانواده یک فرد معتاد داشته باشیم بی‌شک می‌توانیم از آن‌ها به عنوان یک قربانی نام ببریم که بدون هیچ گناهی در معرض خطرات بی‌شمار جسمی، روحی، اجتماعی و روانی قرار می‌گیرند و مظلومانه تاوان گناه نکرده خود و قرار گرفتن در این خانواده‌های مسموم را پس می‌دهند.

ضمناً سعی کنید اطلاعات خود را در مورد اعتیاد افزایش دهید و بدانید و آگاه باشید که اعتیاد یک بیماری است که شخص را به زوال می‌کشاند اما با وجود هولناک بودنش کاملاً قابل درمان می‌باشد. البته شما نیز باید از خود بسیار مراقبت کنید. اول اینکه از سرزنش و محکوم کردن خود دست بردارید و خود را عامل اعتیاد او ندانید، زیرا این مسئله باعث وجود اضطراب زیاد شما می‌گردد و آنگاه نه می‌توانید از خود مراقبت کنید نه از فرد معتاد. در نهایت خود مراقبتی دیگری که باید داشته باشید این است که ممکن است فرد معتاد برای سهولت استعمال مواد مخدر در محیط خانه شما را تشویق به مصرف مواد نماید که باید زیرکانه و آگاهانه از این کار به طور جدی پرهیز نمایید.

خانواده چگونه می‌تواند فرد معتاد را متقاعد به ترک کند؟

افرادی که به این بلای خانمان سوز دچار می‌شوند به هیچ وجه آینده درخشانی نخواهند داشت، مگر اینکه با شفاف‌سازی بسیار از نتایج اعتیاد خود آگاه گردند و آگاهانه برای ترک اعتیاد خود اقدامات لازم را به عمل آورند.

در ابتدا باید بدانیم که ترک دادن اعتیاد در یک فرد معتاد با زور و اجبار کاملاً اشتباه و در واقع نشدنی است پس شما باید در اولین قدم شرایطی را مهیا کنید که او خودش با تمام وجود راضی به ترک شود. در این راستا همدلی و صحبت همسر نقش اصلی را ایفا می‌کند. همسر شخص معتاد باید با اشاره به چشم اندازهای قشنگ زندگی بعد از ترک در کنارش، در او انگیزه قوی ایجاد کند و همواره به او متذکر شود که در حین ترک مواد مخدر و مسائل و مشکلات جسمی و روحی، هرگز از وی غافل نخواهد شد و همواره از او حمایت خواهد کرد. البته شایان ذکر است که در این راستا نیز می‌توانید از مشاوران و متخصصان مجرب کمک بگیرید و در جلسات خانواده درمانی شرکت نمایید که بسیار مثمر ثمر خواهد بود.

* وظیفه خانواده در قبال فرد معتاد در زمان ترک و اوایل دوران پاکی چیست؟

فردی که ترک کرده است و در اوایل دوران پاکی به سر می‌برد باید دارای انگیزه بسیار قوی در زندگی خانوادگی خود باشد زیرا او هنوز مانند کودکی است که لبه پرتگاه ایستاده هر لحظه ممکن است سقوط کند. احتمال مصرف وی زیاد بوده و ممکن است دوباره به این بلای خانمان سوز دچار شود. بنابراین رفتار اعضای خانواده در این راستا نقش بسزایی ایفا می‌کند. اعضای خانواده باید با وی مهربانی و همدلی کنند و او را مورد حمایت بی‌دریغ خود قرار دهند. همانطور که در مباحث قبلی اشاره کردیم اعتیاد یک بیماری است. وقتی ما بعد یک عمل جراحی که گریبان‌گیر یکی از اعضای خانواده می‌شود، برای مدت طولانی از او مانند یک پرستار دلسوز مراقبت می‌نماییم باید از فردی که به تازگی پاک شده است یا درگیر ترک مواد می‌باشد نیز به همان اندازه یا حتی بیشتر مراقبت نماییم. چون در کنار جسم این فرد، روح و روان او نیز آسیب دیده و نیاز به ترمیم دارد.

در انتها باز هم به وجود یک مشاور کارآمد اشاره می‌کنیم که در کنار مشاوره‌های فردی که به او می‌دهد هنر خانواده درمانی را نیز خوب بداند، زیرا خانواده درمانی نقش بسزایی در این راستا ایفا می‌کند.