خوزستان، استانی گرم و سوزان در جنوب غربی کشور است که تقریبا نیمی از سال دمای هوا در برخی از شهرهای آن بیش از 40 درجه است و در برخی روزهای تیر و مرداد نیز به بیش از 50 درجه می رسد. استان خورشید خرداد و شرجی شهریور...
خوزستان استانی پهناور در جنوب غربی کشور است که از آب و هوایی گرم و مرطوب برخوردار است. جلگه خوزستان به ویژه در بخش های جنوبی از گذشته تاکنون دارای رودخانه های فراوانی بوده و در کنار آن به دلیل دارا بودن خاک حاصلخیز، از دشت هایی مساعد برای کشاورزی نیز برخوردار بوده است. تابش پرقدرت آفتاب در این سرزمین نیز موجب رونق کشاورزی در آن شده است.
شرایط آب و هوایی این استان با دیگر نقاط کشور متفاوت است و همین موضوع موجب شده شرایط زندگی در خوزستان و به ویژه در شهرهای جنوبی استان متفاوت باشد و در نیمی از سال و با توجه به اینکه دمای هوا بسیار افزایش می یابد، نوع زندگی افراد ساکن در این استان نیز تغییر می کند. به عنوان مثال با نگاهی به شهرهای گرم استان خوزستان مانند اهواز، امیدیه، آبادان، خرمشهر و دیگر شهرهای جنوبی استان متوجه تفاوت معماری این شهرها نسبت به دیگر شهرهای کشور می شویم، به گونه ای که از گذشته تاکنون بسیاری از معابر شهرهای خوزستان مسقف بوده اند تا به این ترتیب مانعی در برابر تابش آفتاب سوزان تابستان فراهم شود. مسقف سازی خیابان امام (ره) اهواز به عنوان بازار مرکزی شهر که در سال های اخیر انجام شد نمونه روشنی در این زمینه است.
همچنین در گذشته در برخی شهرهای خوزستان از روش هایی برای خنک نگه داشتن خود در فصل گرم سال استفاده می شده که از آن جمله می توان به راهکار مردم شهرهایی مانند دزفول اشاره کرد که در زیر خانه خود زیرزمینی را ایجاد می کردند و با توجه به اینکه این زیرزمین خنک تر از سطح زمین بوده است، در طول تابستان به مکانی برای تجمع اعضای خانواده به ویژه در ساعات ظهر تبدیل می شد.
اگرچه خوزستان همیشه استانی گرم و با آفتابی سوزان بوده، ولی با یادآوری خاطرات همین 10 یا 20 سال پیش می توان به یاد آورد که گرما در خوزستان تا این حد جولان نمی داد و حتی بسیاری از خانواده ها در شب های تابستان که نسیم خنکی در دشت خوزستان وزیدن می گرفت، بر روی بام خانه ها می خوابیدند، این در حالی است که افزایش دمای هوا در خوزستان در سال های اخیر کاملا ملموس بوده و حالا دیگر تصور استراحت شبانه بدون کولر گازی دشوار است.
در سال های اخیر شکل و شمایل شهرهای خوزستان تغییر کرد و بسیاری از باغ ها و درختان در این استان از بین رفتند؛ به آپارتمان اتوبان تبدیل شدند و یا اینکه از کم آبی خشکیدند و همین موضوع می تواند یکی از دلایل عمده افزایش دمای هوا در شهرهای خوزستان باشد. به عنوان مثال بسیاری از باغ های مرکبات اطراف شهر دزفول در سال های گذشته به دلیل مشکلاتی مانند کم آبی و همچنین معضل ریزگردها که خسارات فراوانی به درختان مرکبات این منطقه وارد آورد، تبدیل به ویلاهای تفریحی شدند و از بین رفتند. کاهش فضای سبز شهرها، افزایش استفاده از خودروها و آلودگی محیط زیست توسط صنایع از جمله مواردی است که موجب تغییر شرایط اقلیمی خوزستان شده و البته در کنار این موارد نمی توان از معضل جهانی گرمایش زمین نیز صرف نظر کرد. به هر صورت مجموع این مسایل موجب شده خوزستان امروز گرم و سوزان شود و خوزستانی ها در تابستان خانه نشین!
امروز دیگر خوزستان آنقدر گرم است که دیگر کسی به فکر استفاده از روش های سنتی و پرزحمت برای خنک نگه داشتن خود در تابستان نیست و برای خنک کردن خانه های کوچک آپارتمانی از دو یا سه کولر گازی استفاده می شود. البته در شرایط فعلی چاره هم جز این نیست و کولرهای گازی در خوزستان از فروردین ماه روشن می شوند و اوایل آبان، خاموش! تردد شهروندان در سطح شهر بیشتر در ساعات اول صبح و پس از غروب انجام می شود که البته در این ساعات روز نیز دمای هوا بیش از 40 درجه است و تنها می توان از تابش سوزناک آفتاب در امان بود.
حال چه باید کرد؟
سوالی که باید پرسید این است که برای مقابله با گرمای خوزستان و یا ایجاد سازگاری با این شرایط اقلیمی چه کاری انجام شده است؟ چرا کارگروه، شورا، کمیته و یا متولی خاصی برای بررسی شرایط اقلیمی خوزستان وجود ندارد؟ آیا وقت آن نرسیده که در خصوص گرمای خوزستان و همه آنچه به این موضوع مرتبط است صحبت کنیم؟
موضوعات مرتبط با گرمای خوزستان بسیار است و در خصوص هرکدام از این موضوعات می توان به بحث و بررسی پرداخت. اکنون تنها به یک جنبه موضوع می پردازیم که شاید بتواند بسیار مورد استفاده قرار گیرد. این روزها بسیار از طریق رسانه های عمومی می شنویم که مصرف برق در کشور افزایش یافته و پیام های متعددی در زمینه کاهش مصرف منتشر می شود. در شرایط فعلی که بر اساس اعلام هواشناسی در روز 26 تیر دمای هوا در اهواز به 51 درجه رسید (که البته بیش از این است)، قطعا نمی توان انتظار داشت که خانواده های خوزستانی کولرها را حتی برای دقایقی خاموش کنند. پس چه باید کرد؟
چطور است این سوال را از خود بپرسیم که از آفتاب و گرمای خوزستان چه استفاده ای کرده ایم؟ آیا نمی توان از این منبع انرژی خدادادی برای تولید انرژِی و خنک کردن خانه ها استفاده کرد؟
در سال های گذشته با واژه ای جدید به نام "انرژی های نو" مواجه بوده ایم که البته آن را زیاد بیان کرده ایم، ولی آنگونه که باید از آن استفاده نکرده ایم. انرژِی های نو به آن دسته از انرژی هایی گفته می شود که برای تولید آنها از منابع بدون کربن استفاده می شود و جایگزینی برای سوخت های فسیلی هستند. انرژِی خورشیدی، انرژی بادی، انرژی امواج دریا و نیروگاه های آبی از جمله این انرژی های نو هستند که در کشورهای مختلف دنیا و با توجه به اقلیم هر منطقه، استفاده از این انرژی ها آغاز شده است. در کشور ما نیز استفاده از انرژی های نو چند سالی است که آغاز شده و به عنوان مثال می توان به نیروگاه های بادی بینالود در استان خراسان رضوی اشاره کرد که در سال 1381 کار خود را آغاز کرده و اکنون حدود 50 توربین بادی دارد و حدود 30 مگاوات برق تولید می کند. با توجه به اینکه در آن منطقه شاهد وزش بادهای شدید هستیم، قطعا استفاده از انرژِی باد تصمیم درستی بوده و از یک پدیده طبیعی که می توانسته معضلاتی در منطقه ایجاد کند به خوبی استفاده شده است.
استفاده از انرژی تابش خورشید نیز در سال های اخیر در کشور آغاز شده که از آن جمله می توان به نیروگاه خورشیدی شیراز اشاره کرد که در سال 87 کار خود را آغاز کرده و بر اساس برنامه پنجم توسعه قرار بر این است که توان این نیروگاه به 500 کیلووات برسد.
تابش خورشید در استان خوزستان ظرفیت بسیار خوبی برای بهره برداری است و این در حالی است هنوز آنگونه که باید از این انرژی خدادادی در خوزستان استفاده نشده است. البته به صورت جزئی مانند روشنایی معابر شاهد استفاده از انرژی خورشید در خوزستان هستیم، ولی با توجه به میزان تابش در این استان و همچنین نیاز فراوان به تولید برق برای استفاده در وسایل خنک کننده، بهتر است به فکر استفاده گسترده تر از انرژی خورشید باشیم.
نیروگاه 20 کیلوواتی موجود در دانشگاه شهید چمران اهواز از جمله نمونه های موفق در این زمینه است. معاون وقت این دانشگاه در سال 91 از احداث نیروگاه خورشیدی در این دانشگاه خبر داد و گفت که قرار بر این است که برق دانشکده مهندسی این دانشگاه از انرژی خورشید تامین شود.
وی افزود: "با حمایت‌های صورت گرفته 10 دانشگاه کشور برای احداث نیروگاه خورشیدی انتخاب شدند که با اعلام آمادگی رسمی رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز، این دانشگاه نیز برای این منظور انتخاب شد. پس از انجام مراحل اداری و در اختیار گرفتن اعتبار لازم، مناقصه انجام و مشاور و پیمانکار این پروژه انتخاب شدند. محل احداث این نیروگاه خورشیدی نزدیک دانشکده مهندسی است و امیدواریم این نیروگاه علاوه بر تامین برق دانشکده مهندسی بتواند به عنوان یک سایت مطالعاتی برای دانشجویان رشته‌های مختلف و مرتبط با این دانشکده مورد استفاده قرار گیرد."
انرژی خورشیدی از مهمترین منابع انرژی تجدیدپذیر است، ولی موضوع توان و کیفیت تولید انرژِی نیز از جمله مسایلی است که در استفاده از نیروگاه های خورشیدی برای مصارف خانگی و اداری مطرح است، زیرا اگر کیفیت انرژی تولید شده از سوی این نیروگاه ها مناسب نباشد ممکن است به مصرف کننده های متصل به آن آسیب وارد شود که البته این موضوع قابل پایش و کنترل است.
تاریخچه استفاده از انرژی خورشیدی به قرن هفتم پیش از میلاد مسیح باز می گردد که در آن زمان از انرژی خورشیدی برای گرمایش، پخت و پز، روشنایی و روشن کردن آتش استفاده می کردند. به عنوان مثال در آن زمان از ذره بین برای متمرکز کردن نور و روشن کردن آتش استفاده می شده است. گفته می شود که یونانیان و رومیان باستان معماری هایی را برای استفاده از نور و گرمایش انرژی خورشیدی در داخل ساختمان خود داشته اند. همچنین در قرن دوم پیش از میلاد مسیح، "ارشمیدس" دانشمند یونانی با استفاده از بازتابش نور خورشید از سپری برنزی و متمرکز نمودن نور خورشید توانست کشتی های چوبی دشمنان را آتش بزند.
در سال 1767 میلادی دانشمندی سوئیسی اولین کلکتور خورشیدی را ساخت و در 1816 میلادی، "رابرت استرلینگ" اسکاتلندی اختراع خود را برای پیش گرمکن موتور حرارتی به ثبت رساند. بعدها از این اختراع او در تولید الکتریسیته به وسیله حرارت انرژی خورشیدی بهره گرفتند. دانش استفاده از انرژی خورشیدی سال به سال بیشتر شد و در همین اواخر یعنی در سال 2002 میلادی بزرگترین سیستم خورشیدی پشت بامی در کالیفرنیا نصب شد و در 2008 نیز بزرگترین پارک خورشیدی در آلمان راه اندازی شد.
میزان تابش انرژی خورشیدی در نقاط مختلف جهان متغیر بوده و در کمربند خورشیدی زمین بیشترین مقدار را داراست. کشور ایران نیز در نواحی پرتابش واقع است و مطالعات نشان می دهد که استفاده از تجهیزات خورشیدی در ایران مناسب بوده و می تواند بخشی از انرژی مورد نیاز کشور را تأمین کند.
بر اساس اعلام سازمان انرژی های نو، ایران کشوری است که به گفته متخصصان این فن با وجود 300 روز آفتابی در بیش از دو سوم آن و متوسط تابش 5.5 – 4.5 کیلووات ساعت بر متر مربع در روز یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در زمینه انرژی خورشیدی است. برخی از کارشناسان انرژی خورشیدی گام را فراتر گذاشته و در حالتی آرمانی ادعا می‌کنند که ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه‌های دریافت انرژی تابشی می‌تواند انرژی مورد نیاز بخش‌های گسترده‌ای از منطقه را نیز تامین و در زمینه‌ صدور انرژی برق فعال شود.
سیستم های خورشیدی دارای سیستمی برای ذخیره انرژِی هستند و به این ترتیب امکان استفاده از انرژی جذب شده از خورشید را در ساعات شب فراهم می کنند. در حال حاضر از پنل های خورشیدی به صورت محدود برای گرم کردن خانه ها، تولید برق برای آپارتمان ها و مواردی مشابه استفاده می شود. نیروگاه‌های کوچک خانگی طوری طراحی شده‌اند که با اتصال آنها به پشت کنتور برق در ابتدا از برق تولیدی آنها استفاده می‌شود و در صورتی که تولید آنها نیاز خانه‌ها را تامین نکند، به برق سراسری متصل می شوند. گفته می شود افرادی که از نیروگاه‌های کوچک خورشیدی در خانه ها استفاده می‌کنند، می‌توانند تا 40 درصد از برق مصرفی خود را از این طریق تامین کنند.
هوشنگ فلاحتیان معاون وزیر نیرو اردیبهشت ماه گذشته از کمک 5 میلیون تومانی وزارت نیرو برای نصب نیروگاه های خورشیدی خانگی خبر داد و گفت: وزارت نیرو برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی خانگی از محل دریافت عوارض در قبض های برق، تا ٥٠ درصد هزینه‌های نصب نیروگاه‌های خورشیدی را به صورت کمک بلاعوض پرداخت می کند. هر کیلووات پنل نیروگاه خورشیدی ١٠ میلیون تومان خرج دارد که وزارت نیرو تا پنج میلیون تومان کمک بلاعوض می‌کند؛ بنابراین همه مردم می توانند به شرکت‌های توزیع برق مراجعه و ثبت نام کنند.
به گفته معاون وزیر نیرو، مجموع سرمایه این وزارتخانه برای ارائه کمک به متقاضیان در این بخش محدود بوده و در سطح ٤٠٠ میلیارد تومان است.
چندی پیش نیز خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی به رویکرد ایران به سمت استفاده از انرژی خورشیدی اشاره کرد و نوشت که ایران قصد دارد برای صرفه جویی در هزینه ها و مقابله با تحریم ها به سمت انرژی های تجدیدپذیر حرکت کند.
به گزارش این خبرگزاری، در روستایی در تپه‌هایی خشک در ایران پنل‌های خورشیدی که با یارانه دولتی خریداری شده‌اند روی بام خانه‌ها هم برق مورد نیاز اهالی روستا را تامین می‌کند و هم نماد تلاش دولت ایران برای خلاص شدن از سوخت‌های فسیلی است. دولت حسن روحانی بودجه پروژه‌های انرژی خورشیدی را در سال جاری پنج برابر کرده است. در ایران 300 روز سال آفتابی است و این امر ایران را به یکی از بهترین نقاط زمین برای استفاده از پنل‌های خورشیدی تبدیل می‌کند و دولت قصد دارد از این مزیت بهره ببرد.
همچنین مجری طرح‌های عوارض برق توانیر نیز چندی پیش خبر داد که در سال گذشته از محل دریافت عوارض برق در مجموع هزار مشترک از طریق نصب پنل های فتوولتاییک برقدار شدند و انتظار می رود در سال جاری از محل همین عوارض، تسهیلات استفاده از انرژی خورشیدی به 12 هزار مشترک خانگی پرداخت شود.
به گزارش ایسنا، مسعود خانی اظهار کرد: براساس قانون بودجه سال جاری، وزارت نیرو موظف است علاوه بر دریافت بهای برق به ازای هر کیلووات ساعت برق فروخته شده، مبلغ 30 ریال به عنوان عوارض برق در قبوض مربوطه درج و از مشترکان دریافت کند.
وی با تاکید بر این که براساس این برنامه ریزی، سهم هر کدام از شرکت‌ها و استان‌ها بر اساس پتانسیل استفاده از انرژی خورشیدی و شرایط استانی تعیین شده است، گفت: حداکثر تا سقف چهار هزار میلیارد ریال از محل دریافت 30 ریال عوارض برق، صرفاً بابت حمایت از توسعه و نگهداری شبکه‌های روستایی و تولید برق تجدیدپذیر و پاک توسط شرکت توانیر هزینه می شود.
مجری طرح های عوارض برق توانیر ادامه داد: براساس دستورالعمل های تدوین شده ظرفیت پنل های خورشیدی برای مشترکان از یک کیلووات تا 20 و 50 کیلووات می تواند متغیر باشد؛ در سال گذشته با توجه به زمان کمتر و نوپا بودن این قانون، تصمیم گرفته شد در راستای ترویج استفاده از انرژی های نو، پنل های فتوولتاییک برای مساجد و مدارس به صورت رایگان نصب شود که در این راستا صد درصد هزینه نصب سیستم های خورشیدی برای مساجد و مدارس از محل عوارض برق تامین شد.
خانی با بیان این که در سال گذشته از همین محل نیز، برای تعدادی از دستگاه های اجرایی، نیروگاه های خورشیدی فتوولتاییک نصب شد، خاطرنشان کرد: در سال گذشته در مجموع 7.1 مگاوات نیروگاه خورشیدی در مجموع برای یک هزار مشترک که عمدتا مشترکان مربوط به مساجد، مدارس و دستگاه های اجرایی و اداره ها بودند، نصب شد.
مجری طرح های عوارض برق توانیر در مورد برنامه دفتر در سال جاری گفت: براساس برنامه تدوین شده در سال جاری، تصمیم برآن است که تا حد امکان نیروگاه های خورشیدی برای مشترکان خانگی نصب شود که درهمین راستا نصب نیروگاه خورشیدی برای 12 هزار مشترک نیز هدف‌گذاری شده است. براساس این برنامه ریزی، نیروگاه‌ها تا ظرفیت یک کیلووات برای مشترکان خانگی نصب خواهد شد و 50 درصد از هزینه آن نیز تا سقف 5.5 میلیون تومان از محل عوارض برق پرداخت می شود. مشترکان در این روش می توانند میزان برق اضافه مورد نیاز را از طریق شبکه سراسری تامین کنند.
گفته می شود کشور امارات متحده عربی پس از اسپانیا و آمریکا سومین کشور جهان در زمینه سرمایه‌گذاری گسترده در بخش برق خورشیدی متمرکز است. این رده‌بندی اخیرا در گزارش شبکه REN21 یک شبکه بین‌المللی که انتقال سریع جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر را تبلیغ می‌کند منتشر شده است.
به هر حال آنچه مسلم است اینکه استفاده از انرژی های نو به عنوان یک ضرورت در کشور احساس و اقداماتی هرچند اندک نیز در این زمینه انجام شده است، ولی باید به این موضوع نیز توجه داشت که فرهنگ سازی و مشارکت مردمی و همچنین حمایت دولت از مشترکان خانگی در این زمینه می تواند بسیار تاثیرگذار باشد. همچنین سیاست گذاری های کلان در این بخش باید متناسب با اقلیم هر منطقه از کشور باشد و استان خوزستان به عنوان استانی با مصرف برق بسیار و همچنین بهره مند از انرژی خورشیدی، باید در این سیاست گذاری ها دیده شود.
گزارش از محمدامین صالحی نژاد/ ایسنا خوزستان