چشم عراقی ها هنوز در پی خرمشهر

از همان زمان که صدام خرمشهر را مروارید شط العرب نامید و باحمله ی ناجوانمردانه در ابتدای مهر ۱۳۵۹ بعد از ۳٤ روز مقاومت(معروف به مقاومت ۴۵روزه) در چهارم آبان همان سال مدافعانش را شکست داد و آن را تسخیر کرد، چشم عراقی ها بدنبال خرمشهر بود. عراق در تمام ثانیه های آن پانصد و هفتاد و هشت روز که دردانه ای ایران را اسیر کرده بود، خوابهای رنگینی برای آن میدید. فتح پاره ی تن ایران آنقدر برای بعثی ها مهم و رویایی بود که پس دادنش را کابوسی بزرگ میدیدند. کابوسی که با قطره قطره ی خون جوانان ایران، جلوی چشم صدام محقق شد و خرمشهر مظلوم، اسیر و زخمی را سوم خرداد سال ۱۳۶۱ به آغوش مام وطن بازگرداند.
سلول به سلولش از دوری و اسارت زخمی بود. دشمن صفاک تنش را با "جئنا لبنقی" خالکوبی کرده بود و برایش نقشه ها کشیده بود.
خط تاکسی مستقیم محمره به بصره را راه انداخته بود و در نقشه ی جغرافیایش جایش را خالی کرده بود. عراقی ها از همان زمان چشمشان دنبال خرمشهر بود. و حتی قبل تر. از آن زمان که می آمدند تا ترقی و رونق و جدیدترین محصولات دنیای مدرن را از خرمشهر به سوغات ببرند.

خرمشهر، پیش از محاصره و تجاوز ارتش عراق، یکی از شهرهای زیبای جنوب و از بزرگ ترین بنادر خاورمیانه و خلیج فارس به شمار می آمد. این بندر، می توانست کشتی های بزرگ اقیانوس پیما را پذیرا شود و با داشتن ۱۳ اسکله، نقش ویژه ای در بازرگانی منطقه ایفا کند. خرمشهرِ پر رونق در کنار برادرش آبادان مدرن ، هر چشم ناپاکی را به طمع وامیداشت. طمع به مثلث ثروت، امنیت و مدرنیته!

آری این دندان طمع از همان روز در دهان عراق تیز و تیز تر میشد. خرمشهر را خدا آزاد کرد، امام جام زهرش را نوشید و جنگ را رزمندگان ایران پس از هشت سال با قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل تمام کردند. اما نه خرمشهر به مروارید درخشان روزهای نخست بازگشت و نه علاقه ی عراقی ها به خرمشهر کم شد.
اکنون بعد از سی و شش سال از پایان جنگ تحمیلی و سقوط حکومت صدام در عراق بازهم پای عراقی ها به خرمشهر باز شده است. اما این بار نه برای جنگ که بنام توریست و گردشگری.

چندسالی ست که مسیر کربلا از خرمشهر میگذرد و هرساله چندین هزار زایر با عبور از شلمچه، به زیارت حرم اباعبدالله (ع) مشرف میشوند. عراق مهمان نوازانه زایران را در خود جای میدهد و عطش خدمت به زایرین را که ادامه عطش روز کربلاست در خود سیراب میکند. عراق هرسال بزرگترین میزبان شیعیانی از اقصی نقاط جهان در مهمانی اربعین حسینی ست.

روزهای پایانی سال ۹۶ که به روزهای آغازین سال ۹۷ پیوند خورد، عراقی ها اجازه پیدا کردند که بدون ویزا و پرداخت روادید از مرز شلمچه وارد خرمشهر شوند. کم کم که اجازه ورود خودروهایشان هم صادر شد، پایشان به آبادان هم باز شد. منطقه آزاد تجاری اروند با تحت پوشش قرار دادن خرمشهر و آبادان ، به مرز گردشگری آزادانه ی عراقی ها بدل شد.
منطقه آزاد اروند به مقصد دائمی عراقی ها (اغلب از بصره) با خانواده هایشان برای گردشگری تبدیل شد. موضوعی که ابتدای امر ساده، قابل پیش بینی ، کنترل شده و حتی خوشایند بنظر میرسید.

خوشایند از آن جهت که خرمشهر پس از سالها تنهایی و حضور هموطنانش فقط در عید نوروز و اردوهای راهیان نور ‌اکنون فرصت میزبانی مردم کشور همسایه را هم پیدا میکند. گردشگری رونق پیدا کرده و بازار هم تکانی خواهد خورد. عراقی ها هم میبینند با خرمشهر چه کردند و هم دینارهایشان را برای خرید از خرمشهر و ابادان به همراه خواهند آورد. چند روزی را خوش میگذرانند و صحیح و سالم و امن به کشورشان باز میگردند.

اما بنا به دلایلی این شرایط کاملا محقق نشد. مبتکران امر نه تنها کمبود زیرساختهای گردشگری را در نظر نگرفته بودند، بلکه به تامین امنیت گردشگران و میزبانان هم گویا توجهی نداشتند. رونق گردشگری علاوه بر وجود خطوط حمل و نقل استاندارد و محل اسکان مناسب، به جا افتادن سازو کار و فرهنگش برای مهمان و میزبان هم نیاز دارد.

همزمان شدن روند صودی حضور عراقی ها در این منطقه با روند نزولی ارزش ریال ایران گ، نتیجه ای جز تمرکز خرید عراقی ها در ایران نداشت. با زمین خوردن ریال، این عراقی ها بودند که دسته های دینار و دلارشان را وارد دخل فروشنده هایی خرمشهر و آبادان کردند و ارزاق را به بصره ترانزیت کردند. هر فروشنده ای که با خریدارانی پُرپول و پُر نیاز برخورد کند قطعا چشمش برق زده و به فکر تکان دادن دخلش می افتد.

فرمانداری خرمشهر از قرار گرفتن گوشت سفید، شیرینی جات، خوراکی ها و فرش وگلیم در صدر لیست خرید عراقی ها از منطقه آزاد اروند گزارش داد. عراقی ها بعلت کاهش ارزش ریال دست بازتری برای خرید اجناس دارند. خریدهای کلان، متنوع و بدون چانه، ارمغان این کاهش ارزش پول ملی برای فروشنده های منطقه آزاد اروند است.

از آن سو بعلت عدم پیش بینی این حجم از خرید و تهیه نکردن سازوکار خرید و فروش با حفظ مایحتاج هموطنان ایرانی، در مواردی ارزاق عمومی مردم کمیاب و نایاب شد و مردم را دچار سردرگمی کرد. خالی شدن بازار خرمشهر از ماهی و مرغ در مقاطعی نمونه ی این عدم برنامه ریزی هاست. عامه مردم و اقشار آسیب پذیر اولین قربانیان این اتفاق بودند. اعتراضات مجازی هم بلطبع دردسترس ترین راه حل بود. فرمانداری خرمشهر ضمن جلسه با اصناف، بازرگانی و اداره صمت (صنعت و معدن و تجارت) خواستار پشتیبانی اصناف مورد علاقه ی عراقی هاشد تا با افزایش واحدهای صنفی شان، هم پاسخگوی نیاز بومی هاباشند هم توریست ها.

قطعا رونق بازار و واحدهای خدماتی منجر به گردش مالی و افزایش سود اقتصادی در هر منطقه ای ست. منطقه آزاد تجاری اروند هم مستثنی از این قاعده نیست. توریسم از جمله صنایع سوداور در تمام جهان است. صنعتی که همزمان چندین شغل و محصول را بطور مستقیم و غیر مستقیم متحول میکند. مناطق زیادی در جهان هستند که همه یا حداقل بخشی از تحول اقتصادیشان را مدیون توریسم هستند. اگر اقتصاددانان باهوشی برای منطقه آزاد اروند برنامه ریزی کنند براحتی میتوانند از ظرفیت های فوق العاده ی این منطقه استفاده کرده و منطقه را متحول کنند. ظرفیتهایی چون: راه های حمل و نقل دریایی، جاده ای، هوایی و ریلی، تورسیم درمانی، دانشگاهای مختلف با رشته های متنوع و تمرکز ظرفیت علمی کشور در این منطقه، همزبانی، هم دینی و حتی قرابت فامیلی و قومی بومیان منطقه اروند با تورسیت های عراقی، امکان اسکان طولانی یا کوتاه مدت در منطقه و یا تهیه ی سازوکار ترنسفر مستقیم مسافر به شهرهای مذهبی مثل قم و مشهد یا شهرهای سیاحتی در شمال ، مرکز جنوب کشور.

استفاده از همه ی این ظرفیتها اگر با دکترین مشخص و دسیپلین فرامنطقه ای و زیرساخت بومی محقق گردد قطعا نه فقط برای ساکنان منطقه ازاد اروند که برای کل کشور سود ده بوده و قطب اقتصادی-توریستی این بخش از کشور را تقویت میکند. بشرطی که این فضا برای همه ی ساکنان منطقه از جمله قشر آسیب پذیر و عامه ی مردم هم سود ملموسی در پی داشته باشد. گردش مالی منطقه تواند منافع بلند مدت یا میان مدت قابل لمسی برای همه ی دست اندر کاران این صنعت کنار بگذارد.

جدای از این موضوع، توجه به بافت فرهنگی مذهبی این دو شهرستان هم، محل مناقشه است. متاسفانه طی چندماه اخیر حرکتهای ناشایستی از توریستهای عراقی در خاک میزبان مشاهده شد که نه تنها سنخیتی با بافت مذهبی-فرهنگی منطقه نداشت که بازتاب گسترده منفی و مشمئز کننده ای هم داشت. تکرار چند باره ی خانه های فساد و دستگیری گروهای ارائه ی خدمات غیر اخلاقی، اعمال منافی عفت و مشروبات الکلی به عراقی ها در ایران برخی احساسات را جریحه دار کرد. حتی در مواردی خود مردم وارد عمل شده و با افراد مضنون به این فعالیتها برخورد کردند. برخی معتقدند که چنین اتفاقی در امر گردش طبیعی ست و ضمن موافقت با توبیخ و مجازات عاملین، از لزوم نوشته نشدن گناه عده ای قلیل به پای همه توریستهای عراقی از رونق نیفتادن گردش اقتصادی تاکید کردند. این منتقدین وجود چنین معضلات اجتماعی را در داخل خودِ کشور بدون دخالت خارجی ها شاهدی بر ادعای خود دانسته و بر لزوم عدم تاثیرگذاری این موارد بر مناسبات دوکشور مصرند.
برخی دیگر هم به شدت موضع مخالف گرفته و بیان میکنند سبقه ی مذهبی و چهره ی دینی "نجف الثانی" محلِ این بی اخلاقی ها نیست و هرچه سریعتر دولت یا مسولین منطقه و نیروهای حافظ امنیت باید برای این وضعیت چاره ای بیندیشند. انتشار چنین اخبار و تکرار چنین حوادثی راغیر قابل تحمل و مثال تجاوز بیگانه به وطن تلقی میکنند.

باتوجه به نظر هردو طیف ابتدا باید اذعان کرد قطعا چنین حرکات زشت و ناشایستی نه در شأن مردم ایران است و نه در به جا آوردن حق میزبانیشان صحیح است. جنگ هشت ساله ی این دو همسایه ی مسلمانِ غیرتی ثابت کرد که از مهمترین اولویت های ایرانی ها حفظ حرمت، ناموس و خاک دربرابر تجاوز بیگانه است. پس هیچ بعید نیست این مصداق ها با حضور پررنگ عراقی ها بیشتر بروز کند و حساسیت اجتماع را نسبت به اعمالشان افزایش دهد. درکنار این، تقدیم هزاران شهید و جانباز و جاوید الاثر به وطن برای مقابله با دشمن عراقی، با گذشت بیش از سی سال از جنگ تحمیلی و میزبانی بینظیر عراقی ها از زوار اربعینی هنوز از ذهن مردم پاک نشده است.

"ما شهید ندادیم که حالا...." ترجیع بند اغلب مخالفان حضور یا فعالیت عراقی ها در منطقه است. باید توجه داشت که ادامه آمد و شد عراقی ها به منطقه نیز سود قابل توجهی دارد. از تبادل فرهنگی و آشنایی بیشتر مردم دو منطقه ی هم مرز گرفته تا افزایش امکان تبادلات مالی، درمانی ،خدماتی و علمی. به حرکت درآمدن چرخ صنعت و شتاب گرفتن تسمه ی اقتصاد، میتواند حرکت ایرانیان یا حداقل ساکنان منطقه آزاد اروند را برای رسیدن شرایط بهتر معیشتی امیدوارانه تر و سریعتر کند.

این مهم زمانی ملموس تر، مفید تر و رضایت مندانه ترخواهد شد که ابتدا مقامات امنیتی منطقه با واکنش قاطعانه و قانونی در برابر هرگونه تخلف توریستهای عراقی، این پالس را ارسال کند که ایران تازمانی برایشان میزبان خوبی است که از حد و حدودشان تعدی نکرده و حتی خیال خلاف در مرز مارا نکنند. بیایند، از خدمات و امکانات ایران استفاده کنند و بدون تعدی از چارچوب قانون کشور به مبدا خود برگردند.
در ثانی بهتر است چنین حقی هم برای طرف ایرانی درنظر گرفته شود. یعنی اجازه حضور متقابل ایرانی ها بدون ویزا حتی با خودروهای شخصی شان در عراق میتواند حسن نیت دو طرف را بیشتر ثابت کرده و ایرانیان را هم از ظرفیتهای احتمالی عراق بهرمند سازد.
ثالثا، پایش دائم مرزها برای عدم انتقال ناامنی های احتمالی عراق به مرزهای کشور است. نمونه بارز این مورد، شورش و اعتراض جدی مردم جنوبی و مناطق شیعه نشین عراق در پشت مرزهای ایران به بی آبی و بی برقی کشورشان است. اعتراضاتی که تالحظه نگارش این مطلب چند کشته و زخمی داده و باعث تخریب اموال زیادی شده است. چه بسا مرزهای باز میتوانست باعث تسری این آشوب به ایران شود. و یا بلعکس فراریان از قانون در ایران، عراق و مرز شلمچه را را اولین مقصد امن بعدی تصور کنند.

غافل نشویم که از جمله دلایل اعتراض فروشندگان عراقی به تمرکز خرید عراقی ها در منطقه آزاد اروند و تا حدودی کم رونق شدن یازار داخلیشان بوده است. اتفاقی که خریداران عراقی و فروشندگان ایرانی را مجذوب خود کرده، خریداران ایرانی و فروشندگان عراقی را حسابی دلخور کرده است.

و در پایان لزوم تهیه زیرساخت گردشگری در منطقه است. تابلوهای راهنمایی به سه زبان، مسیرهای و وسایل نقلیه استاندارد، تسهیل دسترسی به امکانات و نیازمندی ها، برنامه ریزی اصناف پر متقاضی برای بهرمندی توریست ها همزمان با عدم آسیب به بازار و داخلی، اطمینان خاطر مهمان و میزبان از تمامی زوایای امنیتی، تخصیص بازارچه های ویژه، ارتقای کمی و کیفی اماکن توریستی اعم از هتلها، موزه ها، پارک ها، صرافی ها، مراکز خرید، مراکز درمانی، ورود قوی و تاثیرگذار بخش خصوصی، تبلیغات مبتکرانه و خلاق، امکان تبادلات فرهنگی، توجه جدی به نیازمندی ها و حدود و ظرفیت های هردوطرف میزبان و مهمان و...

از زاویه ای دیگر در شرایط جنگ اقتصادی کشور با تحریم های متنوع اقتصادی، بانکی، بیمه ای و تجاری هر اقدام اقتصادی در ایجاد اشتغال، بهبود وضعیت بازار و مهم تر از همه ارزآوری اقدامی ارزشمند به شمار می آید. از این روست که به وضوح میتوان گفت که ورود گردشگران خارجی به منطقه بدون نیاز به اخذ روادید، ماهیتاً اقدامی مفید و سودده است و البته طبق قانون (این از اختیارات مناطق آزاد تجاری است). اما نحوه مدیریت این امر و بهره مندی صحیح از آن مطلبی است که با بی تدبیری و عدم سواد اقتصادی مدیران امر، به فرصتی درحال سوختن تبدیل شده است.

افزایش تکاپو و فعالیت در بازارهای شهرستانهای خرمشهر و آبادان به واسطه خریدهای گردشگران خارجی و ارز حاصله از نیازهای اقامتی و ترانزیتی آنها همانقدر مسلم و ضروری ست که پرهیز از تهدیدهای اقتصادی و امنیتی و تهیه ی بستر لازم برای بهبود روند آن لازم است. فراموش نکنیم که سوء مدیریت فرصت های بهینه است که آنها را تبدیل به تهدید تبدیل مینماید نه ماهیت آنها.

 عباس مدحجی