مهر: خوزستان، استانی که به دلیل رودخانه‌های پرآب و زمین‌های حاصلخیز خود به قلب کشاورزی ایران شهرت دارد، در سال آبی جاری (مهر ۱۴۰۳ تا مهر ۱۴۰۴) با یکی از خشک‌ترین دوره‌های خود در ۶ دهه گذشته مواجه شده است. کاهش شدید بارندگی، افت ذخایر برفی سرچشمه‌ها و کاهش ۳۷ درصدی ورودی آب به سدهای استان، زنگ خطر را برای مدیریت منابع آبی به صدا درآورده است.

عباس صدریان‌فر، مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان در بازدید اخیر خود از سد دز، وضعیت کنونی را «کم‌سابقه» توصیف کرد و گفت: خوزستان امسال یکی از خشک‌ترین سال‌ها در ۶۰ سال گذشته را تجربه می‌کند. مدیریت این شرایط نیازمند همراهی همه‌جانبه کشاورزان، صنایع و مردم است.

وی با اشاره به کاهش محسوس آورد آب در سال آبی جاری، افزود: تنها بارندگی قابل‌توجه در خوزستان و استان‌های بالادست، بارش‌های فروردین‌ماه بود که نتوانست کسری منابع آبی را جبران کند.

سد دز، نشانه‌ای از عمق بحران

سد دز، یکی از مهم‌ترین سدهای خوزستان که نقش کلیدی در تأمین آب کشاورزی، شرب و تولید برق دارد، در مقایسه با سال گذشته با افت شدید ذخایر مواجه شده است. صدریان‌فر در این باره توضیح داد: در فروردین ۱۴۰۳، سد دز کاملاً پر بود و حتی در وضعیت سرریز قرار داشت اما امسال حجم آب ذخیره‌شده به طور محسوسی کاهش یافته است.

این کاهش نه‌تنها بر تولید برق تأثیر گذاشته، بلکه نگرانی‌هایی را درباره تأمین آب برای کشت‌های پاییزه و مصارف شرب ایجاد کرده است. علی شهبازی، معاون مطالعات جامع آب سازمان آب و برق خوزستان، با ارائه آمار دقیق‌تری، ابعاد بحران را روشن‌تر کرد. وی اظهار کرد: از ابتدای سال آبی جاری، ورودی آب به سدهای خوزستان نسبت به سال گذشته ۳۷ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۵۴ درصد کاهش یافته است.

به گفته شهبازی، ورودی کنونی آب به مخازن سدهای استان تنها هفت میلیون مترمکعب است، در حالی که بارش‌های فروردین‌ماه حدود ۳.۸ میلیارد مترمکعب به حجم مفید سدهای استان افزود اما این مقدار برای جبران کسری‌های موجود کافی نبوده است.

چالش‌های کشاورزی در سایه خشکسالی

خوزستان به دلیل تولید محصولات استراتژیک مانند گندم، برنج و نیشکر، نقش مهمی در امنیت غذایی ایران ایفا می‌کند. با این حال، کاهش منابع آبی، بخش کشاورزی را در معرض تهدید جدی قرار داده است. صدریان‌فر با اشاره به طرح ممنوعیت کشت‌های تابستانه در شورای کشاورزی خوزستان و کارگروه سازگاری با کم‌آبی، گفت: با توجه به احتمال بارش در فروردین و اردیبهشت، تصمیم‌گیری نهایی درباره ممنوعیت کشت با تأخیر انجام خواهد شد.

مسئولان خوزستان در تلاش هستند تا با برنامه‌ریزی دقیق از منابع موجود حداکثر استفاده را ببرند. صدریان‌فر تأکید کرد که رهاسازی آب از سدها متناسب با نیازهای پایین‌دست، شامل کشاورزی، شرب و صنعت، انجام می‌شود اما حفظ ذخایر راهبردی برای فصل پاییز اولویت اصلی است. وی هشدار داد: اگر ذخایر سدهای مهم استان برای پاییز حفظ نشود و بارش‌ها با تأخیر آغاز شوند، خوزستان با بحران جدی مواجه خواهد شد.

شهبازی نیز از برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده با محوریت استانداری خوزستان خبر داد و گفت: با وجود کاهش شدید منابع آبی، موفق شدیم آب موردنیاز کشت‌های پاییزه را تأمین کنیم و اکنون در مراحل پایانی آن هستیم. وی افزود: مدیریت منابع آبی با اولویت تأمین آب شرب، سپس کشاورزی و در نهایت صنعت انجام می‌شود.

کارشناسان محیط‌ زیست پیشنهاد می‌کنند که خوزستان باید به سمت کشاورزی پایدار حرکت کند. استفاده از روش‌های آبیاری قطره‌ای، تغییر الگوی کشت به محصولات کم‌آب‌بر و آموزش کشاورزان برای بهینه‌سازی مصرف آب از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آبی کمک کند.

کسب و کارهای نگران هستند

عباس جادری، مردی از جنس خاک و آفتاب خوزستان، هر صبح با صدای مهیب گاومیش‌هایش بیدار می‌شود. ۱۵۰ رأس گاومیش که هر کدام برای او نه فقط دام، بلکه بخشی از هویت و زندگی‌اش هستند. سال‌هاست که عباس با دست‌های پینه‌بسته، علوفه جمع می‌کند، آب می‌کشد و با عشق از گله‌اش مراقبت می‌کند اما حالا، سایه سنگین خشکسالی بر قلب او و گاومیش‌هایش افتاده است.

عارف بغلانی، مردی از دیار نخل و دریا، هر روز با طلوع آفتاب به حوضچه‌های میگویش سر می‌زند. سال‌هاست که زندگی‌اش با رقص ظریف میگوها در آب گره خورده؛ موجودات کوچکی که نه‌فقط کسب‌وکار او، بلکه رویاها و آینده خانواده‌اش را ساخته‌اند اما حالا، زمزمه‌های خشکسالی تابستان پیش رو، قلب عارف را پر از دلهره کرده است.

او کنار حوضچه‌ای ایستاده، به آب کم‌عمق خیره شده و می‌گوید: این میگوها فقط یک محصول نیستند اینها زندگی من هستند.

پیش‌بینی‌ها از تابستانی خشک و بی‌رحم خبر می‌دهند؛ روزهایی که شاید آب، این رگ حیات به حوضچه‌هایش نرسد. عارف نگران است نه فقط برای میگوهایش که زیر آفتاب سوزان کم‌جان می‌شوند بلکه برای روزهایی که زحمت سالیانش به باد رود. هر موج کوچک در آب، انگار ضربان قلب اوست که با ترس می‌تپد.

شب‌ها، وقتی سکوت مزرعه را فرا می‌گیرد، عارف قدم‌زنان بین حوضچه‌ها راه می‌رود. خاطرات روزهایی که با دست خالی این کار را شروع کرد، جلوی چشمانش زنده می‌شود. حالا، فکر از دست دادن همه‌چیز، خواب را از او ربوده است.

لزوم تهیه نقشه راه

سیدمحمد مولوی نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با مهر با ابراز نگرانی از تداوم شرایط خشکسالی اظهار کرد: گزارش‌ها به روشنی نشان می‌دهد که خوزستان با کاهش بی سابقه آورد آبی مواجه شده و این مسئله فقط به کشاورزی یا صنعت محدود نمی‌شود، بلکه کل ساختار اقتصادی و حتی امنیت اجتماعی استان را تحت تأثیر قرار داده است.

نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی افزود: استانداری، سازمان آب و برق، وزارت نیرو و جهاد کشاورزی باید فوراً با همکاری یکدیگر نقشه راه مشخصی برای عبور از این بحران ترسیم کنند و نباید اجازه دهیم این وضعیت تبدیل به یک بحران مزمن و غیرقابل کنترل شود.

نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به راهکارهای موجود، گفت: امروز بیش از هر زمان نیازمند تغییر در الگوهای سنتی مصرف آب هستیم؛ اجرای طرح‌های نوین آبیاری مثل سیستم‌های قطره‌ای و بارانی می‌تواند در همین فصل زراعی جلوی اتلاف منابع را بگیرد البته دولت باید حمایت لازم را از کشاورزان انجام دهد تا بتوانند به این روش‌ها مجهز شوند.

مولوی همچنین بر استفاده هدفمند از ذخایر سدها تأکید کرد و گفت: ضرورت دارد میزان مصرف در بخش‌های شرب، کشاورزی و صنعت به صورت دقیق تفکیک و اولویت‌بندی شود. باید جلوی برداشت‌های بی‌رویه در برخی مناطق گرفته شود تا مناطق دیگر از آب آشامیدنی محروم نشوند.

وی نقش مردم را در مدیریت منابع آبی ضروری دانست و گفت: فرهنگ‌سازی عمومی یک ضرورت فوری است. مدارس و نهادهای فرهنگی باید به‌صورت هماهنگ وارد عمل شوند.

نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: تا زمانی که نگاه علمی و پیشگیرانه به مدیریت آب نداشته باشیم، توسعه پایدار برای استان تنها در حد شعار باقی خواهد ماند بنابراین باید از هم‌اکنون تصمیمات دقیق، قاطعانه و فوری اتخاذ شود.

مسئولان بارها بر نقش کلیدی مردم در مدیریت بحران تأکید کرده‌اند. صدریان‌فر در این باره گفت: عبور از این شرایط دشوار نیازمند همدلی و مدیریت دقیق منابع آبی است. وی از شهروندان خواست تا با کاهش مصرف آب در خانه‌ها و رعایت الگوهای بهینه، به حفظ ذخایر کمک کنند.

با نزدیک شدن به پایان سال آبی جاری، همه نگاه‌ها به آسمان است. پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می‌دهد که بارش‌های بهاری ممکن است بخشی از کسری آب را جبران کند اما کارشناسان هشدار می‌دهند که وابستگی به بارش‌های فصلی راه‌حل بلندمدتی نیست. تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی‌های سالانه و افزایش دما، خوزستان را به سمت آینده‌ای چالش‌برانگیز سوق داده است.

در همین حال، مسئولان خوزستان امیدوارند با مدیریت دقیق منابع موجود و همکاری مردم، بتوانند از شدت بحران کنونی بکاهند. صدریان‌فر در پایان بازدید خود از سد دز تأکید کرد: ما در برابر یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های تاریخ خوزستان قرار داریم، اما با همدلی و برنامه‌ریزی می‌توانیم از این آزمون سربلند بیرون بیاییم.