به گزارش ایرنا از وبدا، هانیه بنی‌اسدی‌پور، با تاکید بر اهمیت هدف‌گذاری عوامل خطر و تقویت عوامل محافظتی در برنامه‌های پیشگیرانه افزود: عواملی مانند فشار همسالان، دسترسی آسان به مواد، اختلالات روانی نظیر اضطراب، افسردگی و ضعف مهارت‌های مقابله‌ای، از جمله علت های زمینه ساز مصرف مواد است که می‌توان به کمک آموزش‌های مدرسه‌محور، خانوادگی و اجتماعی آن‌ها را کنترل کرد.

وی، عوامل حفاظتی و چندبعدی را شامل حمایت خانوادگی، مشارکت در فعالیت های ورزشی، تقویت مهارت های زندگی برای حل مشکل و مدیریت استرس (فشار روحی) و نظارت مستمر پدر و مادر برشمرد.

این متخصص اعصاب و روان در رابطه با سطوح مداخله پیشگیرانه نیز توضیح داد: پیشگیری اولیه برای نوجوانانی که در رنج سنی ۱۰ تا ۱۵ سال قرار دارند، پیشگیری انتخابی برای نوجوانانی که در معرض خطر هستند و پیشگیری نشانه‌دار یا مداخله اولیه مصرف برای کسانی که دچار تغییرات رفتاری یا افت عملکرد شده‌اند، در این زمینه مورد توجه است.

اثربخشی رویکرد ترکیبی، در درمان اختلال مصرف مواد

بنی اسدی پور با اشاره به روند درمان اختلال مصرف مواد گفت: مطالعات و تجربیات بالینی نشان می‌دهد که ترکیب دارودرمانی و روان‌درمانی، اثربخش‌ترین روش در درمان اعتیاد است.

به گفته وی در مراحل ابتدایی درمان یا «سم‌زدایی»، داروها برای کنترل علائم جسمانی ترک تجویز می‌شود اما در مراحل بعدی، روان‌درمانی نقش کلیدی در پیشگیری از بازگشت به مصرف دارد.

بنی‌اسدی پور تأکید کرد: دارودرمانی برای کاهش نشانه های ترک و کنترل وسوسه مصرف به‌کار می‌رود. در مقابل، روان‌درمانی به اصلاح الگوهای فکری ناسالم و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای می‌پردازد.

وی از روش‌هایی چون درمان شناختی رفتاری CBT، ماتریکس ACT (درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد) و خانواده‌درمانی به‌عنوان شیوه‌های مؤثر روان‌درمانی نام برد.

وابستگی روانی، از مراحل اولیه قابل شناسایی است

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، وابستگی روانی به مواد اغلب از مراحل ابتدایی مصرف آغاز می‌شود و در صورت مداخله نکردن زودهنگام، موجب اختلال مصرف مواد می شود.

وی توضیح داد: نشانه‌هایی مانند وسوسه شدید یا craving، اولویت دادن مصرف مواد نسبت به فعالیت‌های روزمره، تداوم مصرف با وجود پیامدهای منفی و استفاده از مواد به‌عنوان راهی برای کاهش استرس یا بهبود خلق، همگی از ویژگی های وابستگی روانی است.

بنی اسدی پور با تأکید بر نقش آموزش‌های پیشگیرانه در مقابله با وابستگی روانی به مواد مخدر در نوجوانان گفت: این آموزش‌ها زمانی بیشترین اثر را دارد که مبتنی بر شواهد علمی، جامعه‌نگر و متناسب با فرهنگ نوجوانان طراحی شده باشد.

مصرف مواد نتیجه تعامل عوامل زیستی، روانی و اجتماعی است

بنی‌اسدی پور با اشاره به اینکه مصرف مواد، رفتاری چندعاملی است، گفت: افراد مختلف تجربه‌های متفاوتی از مصرف یک ماده دارند و دلایل زیستی، روان‌شناختی، اجتماعی و سایکودینامیک همگی در شکل‌گیری این رفتار نقش دارد.

وی اضافه کرد: از منظر زیستی، شواهد ژنتیکی به‌ویژه در مورد سوء مصرف الکل وجود دارد؛ از دیدگاه روان‌شناسی، مصرف مواد در فرد می‌تواند طبق اصول یادگیری و شرطی‌سازی خود و بر اساس پیامدهای تقویت‌کننده آن در کوتاه مدت مانند کاهش حالات ناخوشایند یا تأیید اجتماعی شروع شود و ادامه پیدا کند.

این استادیار دانشگاه علوم پزشکی شیراز افزود: نظریه‌های کلاسیک روان‌شناختی نیز مصرف مواد را ناشی از تعارض های درونی، تجربه های آسیب‌زای کودکی و مکانیسم دفاعی ناسازگار می‌داند. مثلا فردی که «ایگو» یا خودباوری ضعیفی دارد، ممکن است از الکل برای کنترل اضطراب، از افیون‌ها برای کنترل خشم یا از آمفتامین‌ها برای کاهش افسردگی استفاده کند.

به گفته وی، نخستین مصرف مواد مخدر نیز ممکن است تحت تأثیر عواملی مانند فشار همسالان، مقبولیت اجتماعی و دسترسی آسان به مواد شکل بگیرد.

اختلال مصرف مواد چیست؟

این متخصص اعصاب و روان با تأکید بر تغییر مفاهیم علمی در حوزه اعتیاد گفت: امروزه به‌جای استفاده از واژه‌هایی چون اعتیاد و معتاد، از اصطلاحات دقیق‌تری مانند اختلال مصرف مواد و فرد مصرف‌کننده استفاده می‌شود که رویکرد درمان‌محورتری دارد.

بنی اسدی پور افزود: تشخیص این اختلال درصورتی مطرح می‌شودکه فرد به مدت ۱۲ ماه، دست‌کم دو مورد یا بیشتر از نشانه‌هایی مانند ناتوانی در انجام تعهدات روزمره، مصرف در موقعیت‌های خطرناک، بروز علائم ترک، تلاش‌های ناموفق برای قطع مصرف، صرف زمان زیاد برای تهیه یا مصرف، کاهش فعالیت‌های مهم اجتماعی یا تفریحی را داشته باشد.

به گفته این استادیار دانشگاه در اختلال مصرف مواد مخدر، وابستگی به دو صورت روانی و جسمی ظاهر می‌شود که وابستگی روانی شامل میل شدید به مصرف برای تجربه لذت یا کاهش ناراحتی است، در حالی که وابستگی جسمی مربوط به بروز علائم فیزیولوژیک ترک هنگام قطع مصرف ماده است و شناخت و آگاهی از این نشانه ها برای خانواده ها، اهمیت دارد.