صحابه در رکاب حسین (ع)

یاران امام حسین (ع) در روز عاشورا درواقع از نخبگان جامعه ای بودند که در میان آنان حافظان ، قاریان و مدرسان قرآن ، فقهای بنام و افراد شناخته شده ی بسیاری وجود داشت .

در این بین و و در یاران امام حسین (ع) تعدادی از صحابه عظیم الشان پیامبر(ص) دیده می شود که این حضور نشان از عمق ایمان و صلابت دیدگاه  و ضمیر آگاه آنان دارد.

بر اساس آنچه که علامه سماوی در کتاب ارزشمند " ابصار العین " آورده اند ، تعدادی از صحابه رسول خدا(ص) در واقعه قیام امام حسین(ع) به شهادت رسیدند ، این در حالی است برخی از علمای رجال نام برخی دیگر از یاران امام حسین (ع) را نیز در زمره ی اصحاب پیامبر دانسته اند که به آنان اشاره خواهد شد. در واقع در زمرۀ اصحاب آن حضرت کسانى هستند که هیچ یک از مورخان و رجالیون دربارۀ صحابى بودن آنها شک ندارند. باز در میان آنها کسانى هستند که دربارۀ صحابى بودن یا نبودن آنها بحث است. کسانى هم هستند که به دلیل تشابه اسمى مشخص نیست که آیا آنها همان صحابه مورد نظرند، یا اشخاص دیگرى‌اند که به صحابى بودن شهرت یافته‌اند.

۸ نفر ذیل شخصیت هایی هستند که در صحابی بودن آنان در بین رجالیون اختلافی وجود ندارد :

۱. انس بن حارث کاهلی (شهادت در کربلا)
۲.حبیب بن مظهر اسدی (شهادت در کربلا)
۳.مسلم بن عوسجه اسدی (شهادت در کربلا)
۴.هانی بن عروه مرادی (شهادت در کوفه)
۵.عبدالله بن یقطر حمیری (شهادت در کوفه)
۶. عبدالرحمن بن عبد رب انصاری خزرجی (شهادت در کربلا)
۷. کنانه بن عتیق تغلبی  (شهادت در کربلا)
۸.عمار بن ابی سلامه دالانی همدانی  (شهادت در کربلا)

(السماوی ، ابصار العین ، ۱۳۷)

دربارۀ دو تن دیگر از یاران امام (ع) نیز نوشته‌اند که آنان روزگار پیامبر (ص) را درک کرده‌اند، ولى مشخص نیست که حضرت را ملاقات کرده و از نزدیک دیده‌اند یا نه. آن دو تن اینهایند:

 ۱ - زیاد بن عریب الهمدانى الصائدى :برخى طبقات نویسان از صحابه بوده است. در نتیجه وى نیز محضر پیامبر (ص) را درک کرده است.

۲ - عمرو بن ضبعه ضبعى تمیمى

اما آن گروه از یاران امام (ع) که دربارۀ صحابى بودنشان اختلاف است ۷ نفر ذکر شده است:

۱ - اسلم (مسلم) بن کثیر اعرج ازدى

۲- زاهر، غلام عمرو بن حمق خزاعى

۳- سعد بن حرث (رض)، غلام على بن ابى طالب (ع)

۴-یزید بن مغفل جعفى

۵- شبیب بن عبداللّٰه، غلام حرث بن سریع کوفى

۶- جنادة بن حرث سلمانى ازدى کوفى

۷- جندب بن حجیر خولانى کوفى

(طبسی ، با کاروان حسینی ، ۴: ۱۹۴)

در ادامه این نوشتار به بررسی شخصیت شهید عظیم الشان کربلا " انس بن حارث کاهلی" خواهیم پرداخت .

وى از صحابۀ بزرگى به شمار مى‌آمد که رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را دیده و سخنان حضرت را شنیده بود. جمع زیادى از علماى شیعه و سنّى، حدیثى را که وى از پیامبر شنیده و روایت کرده، به نقل از او آورده‌اند که مى‌گوید: از رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم که حسین بن على را در آغوش داشت، شنیدم مى‌فرمود: «إنّ‌ ابنى هذا یقتل بأرض من أرض العراق ألا فمن شهده فلینصره». «این فرزندم [حسین علیه السّلام] در منطقه‌اى از سرزمین عراق به شهادت مى‌رسد، آگاه باشید! هر کس او را درک کند، باید به یاریش بشتابد».

(السماوی ، ابصار العین ، ۱۳۷ و الاصابه ، ابن حجر، ۱: ۶۸)

انس، زمانى که حسین علیه السّلام را در کربلا مشاهده کرد، به یارى او شتافت و در کنار آن بزرگوار، پیکار نمود و در رکاب وى به شهادت رسید.

بلاذری نحوه پیوستن انس بن حارث را اینگونه روایت کرده او همانند عبیدالله بن حر جعفی برای عدم دخالت در جنگ به بیرون کوفه مهاجرت کرده است که بر اساس قرائن و مستندات صحیح به نظر نمی رسد .

 طبق گفتۀ بلاذرى انس از کوفه بیرون آمد؛ و پس از مشاهدۀ گفت‌وگوى امام علیه السلام با عبیداللّٰه بن حرّ جعفى در قصر بنى‌مقاتل، خدمت آن حضرت رسید و با اداى سوگند اظهار داشت که هدف وى از خروج از کوفه آن بوده است که همانند عبیداللّٰه بن حرّ به نفع هیچ کدام (امام علیه السلام و یا دشمنان) وارد جنگ نشود؛ و در ادامه افزود: «[ولى] خداوند یارى کردن تو را در قلب من افکند و به من جرأت بخشید تا در این راه با تو همگام باشم.» امام حسین علیه السلام به وى نوید هدایت و امنیت داد و او را با خود همراه ساخت.

(بلاذری، انساب الاشراف ، ۱: ۱۷۵)
 
گرچه که بنابر گفته آیت الله ری شهری این روایت بلاذری صحیح نمی باشد . ایشان در دانشنامه امام حسین(ع) می نویسند:

این گزارش بَلاذُرى در سایر منابع نیامده است، درستى این گزارش ، بعید به نظر مى رسد. (ری شهری ، دانشنامه امام حسین ، ۶: ۱۹۳)

نکته حائز اهمیت آن است که در روایتی ، از شخصی اسدی سخن به میان آمده است به جهت دیدار با امام حسین(ع) مدتی را در نزدیکی کربلا زندگی کرده است :

در کتاب الطبقات الکبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة) ، به نقل از عربان بن هیثم ، آمده است : «پدرم به صحرا مى رفت و در منطقه اى منزل مى کرد که جنگ حسین علیه السلام در آن جا رخ داد . ما هر وقت وارد آن جا مى شدیم ، مردى اسدى را مى دیدیم که در آن جا مقیم شده است . پدرم به او گفت : مى بینم که این جا اقامت کرده اى ؟ او گفت : به من خبر رسیده که حسین علیه السلام ، در این جا کشته مى شود . من آمده ام تا با او باشم و با او کُشته شوم . وقتى حسین علیه السلام کشته شد ، پدرم گفت : برویم و ببینیم آیا آن مرد اسدى ، میان کشتگان هست یا نه ؟ به آوردگاه آمدیم و گشتیم . دیدیم که او جزو کشته هاست» .

(ابن سعد ، طبقات کبری، ۱: ۴۳۵)

آیت الله ری شهری این شخص اسدی را همان انس بن حارث میدانند و می فرمایند:

احتمالاً ، وى همان کسى است که به دلیل شنیدن پیشگویى یاد شده ، سال ها پیش از واقعه کربلا ، در این منطقه اقامت گُزید تا به فیض شهادت با سیّد الشهدا علیه السلام نائل آید.

(ری شهری ، دانشنامه امام حسین ، ۶: ۱۹۳)
 
در عین حال بنابر روایات، انس در کربلا مأموریت یافت تا پیام امام حسین علیه السلام را به عمرسعد برساند و به او اندرز دهد، شاید به خود آید. هنگام رسیدن نزد عمرسعد سلام نکرد؛ و او پرسید چرا سلام نکردى‌؟ آیا ما را کافر و منکر خدا پنداشته‌اى‌؟! گفت: چگونه منکر خدا و پیامبر نیستى و حال آن‌که براى ریختن خون فرزند پیامبر دامن همّت به کمر بسته‌اى! عمر سعد لختى سر به زیر افکند و آن‌گاه گفت: به خدا سوگند مى‌دانم که کشندۀ این گروه در دوزخ است ولى فرمان عبیداللّٰه باید اطاعت شود.

(محلاتی، فرسان الهجیاء، ۱: ۳۷)

انس بنابر بررسی ها در حملات انفرادی و پس از مالک بن انس مالکی و پیش از عمرو بن مطاع جعفر به شهادت رسیده است .

 انس در روز عاشورا همچون دیگر یاران امام حسین علیه السلام پس از کسب اجازه از محضر آن حضرت در حالى که با بستن شالى بر کمر، قامتش را راست نگه داشته و ابروان سفیدش که بر اثر کهنسالی برچشمانش افتاده بود با پیشانی بند بسته بود ، عازم میدان جنگ شد. با مشاهده حالت او است امام حسین (ع) سرازیر گشت و فرمود: خداوند از تو قبول کند ای پیرمرد.

(باقر شریف قرشی - حیاه امام حسین ، ۳: ۲۳۴)

محمد عبیات- پژوهشگر تاریخ شیعه