چندی پیش مدیر کل حفاظت محیط زیست استان خوزستان از بازگشت هسته های زیست محیطی برای نظارت بر پروژه های نفتی در هورالعظیم و پایان دو سال سکوت اطلاعاتی در باره این تالاب خبر داد.
 
در این حال برخی از کارشناسان حوزه محیط زیست استان خوزستان معتقدند که بازگشت ناظران زیست محیطی به تالاب هورالعظیم مانع از تکرار تخلفات زیست محیطی شرکتهای نفتی تابعه شرکت مهندسی و توسعه نفت در این تالاب نخواهد شد.

به گفته آنها وابستگی اعضای هسته های زیست محیطی به وزارت نفت ( افراد مذکور توسط سازمان محیط زیست معرفی و از سوی وزارت نفت پشتیبانی می شوند) موجب خواهد شد که ناظران استقلال خود را از دست بدهند و تحت تاثیر قدرت و نفوذ نفتی ها، مجبور به چشم پوشی از بسیاری از مشکلات موجود در تالاب شوند.

ناظران مستقل محیط زیست می گویند: تخریب مناطق تالابی و قطعه قطعه کردن آن، عدم ارائه برنامه های احیایی، جلوگیری از ورود آب به مخازن و ممانعت از تبادل آبی، استقرار واحدهای غیر مجاز اغلب در قسمت شمال تالاب، عدم مدیریت پسماندها و فاضلاب ها در محیط تالابی و آتش زدن حوضچه های نفتی بخشی از تخلفات میدان نفتی آزادگان در هورالعظیم است.

تالاب هورالعظیم یکی از بزرگترین تالاب های خاورمیانه است که در خط مرزی دو کشور ایران و عراق قرار گرفته و در هشت سال دفاع مقدس و حضور نیروهای نظامی در منطقه عملا امکان هرگونه نظارت بر برنامه های زیست محیطی در آن وجود نداشت.

احداث جاده های آنتنی (دسترسی) در زمان جنگ در این تالاب و باقی ماندن این جاده ها پس از پایان جنگ نیز موجب تقسیم شدن این تالاب به چهار بخش شده به گونه ای که حتی ساخت حدود 104کیلومتر دایک مرزی در این تالاب که گفته می شد موجب احیاء دوباره هورالعظیم می شود هم نتوانست سبب بهبود وضعیت شود.

سال ها پس از جنگ، نوبت به نفتی ها رسید و در سال 87 و بر اساس مصوبه وزیران عضو کمیسیون اقتصاد، بیش از هفت هزار هکتار از اراضی ملی واقع در دشت آزادگان خوزستان برای عملیات حفاری البته با رعایت قوانین زیست محیطی به مدت پنج سال در اختیار وزارت نفت قرار گرفت و مقرر شد پس از قطعیت استخراج نفت، بهره برداری از محل هر یک از چاههای استخراج نفت با شعاع 250 متر از نقطه استخراج به مدت 30 سال به وزارت نفت واگذار شود.

این در حالی است که بر اساس ماده 16 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، کلیه عرصه های تالابی متعلق به دولت و در اختیار سازمان محیط زیست است و این سازمان نمی تواند عین آنها را واگذار کند و به نوعی بر اساس این ماده قانونی، واگذاری اراضی تالابی به صنعت نفت کاری خلاف قانون بوده است.

در این بین طراحی پروژه میدان نفتی آزادگان جنوبی در سال 1378توسط شرکت ˈ ایمپکس ژاپنˈ انجام شد و بر اساس نظر برخی از کارشناسان الزامات زیست محیطی منطبق با استانداردهای بین المللی در طراحی آن رعایت شده بود که از جمله این الزامات، استقرار هسته های زیست محیطی در میدان نفتی آزادگان جنوبی بود.

البته این الزام زیست محیطی سه سال پس از شروع عملیات اجرایی میدان نفتی آزادگان جنوبی و اواخر سال 80 در تالاب محقق شد، اما ارسال گزارشهایی از عملکرد میادین نفتی مستقر در تالاب هورالعظیم به اداره کل محیط زیست خوزستان در این دهه توسط ناظرین زیست محیطی تالاب، به سادگی منجر به اخراج هسته های زیست محیطی از تالاب هورالعظیم شد.

با اکتشافات نفتی انجام شده در میدان نفتی آزادگان جنوبی، زمزمه راه اندازی میدان نفتی آزادگان شمالی در سال 88 شنیده شد و در حالی که در ابتدا در مرحله امکان سنجی و مکان یابی، گزارشهای ارزیابی (شامل مشخصات جغرافیایی، عمق تالاب، رژیم آبی تالاب و بسیاری موارد دیگر ) انجام می شود، اما عملیات اجرایی میدان نفتی آزادگان شمالی قبل از مطالعات ارزیابی انجام شد و پس از آن سازمان محیط زیست مجوز ارزیابی این میدان را تایید کرد.

ˈکاظم گمراویˈ یکی از اعضاء پیشین هسته های زیست محیطی در تالاب هورالعظیم در خصوص مطالعات زیست محیطی میدان های نفتی آزدگان جنوبی و شمالی گفت: به عنوان مثال در گزارشهای ارزیابی این میادین هدف از اجرای طرح احداث 18چاه نفتی بیان شده اما در صفحه دیگر مطالعات، هدف از توسعه میدان رسیدن به تولید200 هزار بشکه نفت اعلام شده است، یعنی اگر با حفر 18 چاه این مقدار نفت به دست نیاید می توانند چاههای بیشتری حفر کنند و این در حالی است که در حفاری های انجام شده در میدان آزادگان شمالی مطالعات لرزه نگاری سه بعدی انجام نشده است.

وی در خصوص استقرار هسته های زیست محیطی در تالاب هورالعظیم گفت: این هسته ها برای نظارت بر عملکرد و فعالیت های میدان نفتی آزادگان جنوبی در تالاب مستقر شده بود، اما ناظران ملزم شدند که بر فعالیت های میدان نفتی آزادگان شمالی نیز نظارت کنند در صورتی که در مجوز صادر شده از سوی سازمان محیط زیست آورده شده که هسته های زیست محیطی مجزا باید فعالیت های این دو طرح را مورد بررسی قرار دهد.

دبیر انجمن زیست محیطیˈ هیامˈ با اشاره به اینکه در میدان نفتی آزادگان شمالی الزامات زیست محیطی رعایت نمی شود، ادامه داد: تفاوت عمده میدان نفتی آزادگان شمالی با جنوبی این است که آزادگان شمالی عملا در عرصه تالاب اجرا شده و ساخت جاده و سکوهای نفتی و حفاری ها در عرصه تالاب، قسمت شمالی هورالعظیم را از بین برده است.

گمراوی افزود: در زمان بازرسی از تالاب برای مستند سازی، با قایق از روی لاشه های ماهیان عبور می کردیم که این فاجعه زیست محیطی حاصل فعالیت های نفتی در تالاب است.

وی گفت: اجرای طرح های نفتی آزادگان در تالاب هورالعظیم موجب تکه تکه شدن آن شده و عملا قدرت خود پالایی را از این تالاب گرفته است.

این فعال زیست محیطی اظهار کرد: شرکت های نفتی در راستای اهداف خود عمل می کنند و زمانی که متوجه شدند گستره گزارشهای ارسال شده از سوی ناظران زیست محیطی تالاب اذهان عمومی را متوجه مشکلات به وجود آمده در این تالاب کرده، اقدام به اخراج هسته های زیست محیطی از هورالعظیم کردند زیرا پشتیبان اصلی اعضاء این هسته ها شرکت های نفتی موجود در تالاب بودند.

*استقرار هسته های زیست محیطی در هورالعظیم با رویکرد تازه

اخراج هسته های زیست محیطی در سال 90 موجب شد شرکت مهندسی و توسعه نفت به عنوان مسوول اصلی اجرای پروژه های نفتی در تالاب هورالعظیم، در چند سال گذشته با حضور در این تالاب تعهدات زیست محیطی خود را نادیده گرفته و با خروج ناظرین از این تالاب دیگر نگران فعالیت هایش در هورالعظیم نباشد.

اما مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان از بازگشت هسته های زیست محیطی به تالاب هورالعظیم با رویکرد جدید و برای نظارت بر فعالیت های میدان های نفتی آزادگان جنوبی و شمالی خبر داد.

احمد رضا لاهیجان زاده اظهار داشت: با توافقات انجام شده با شرکت نفت، افراد مورد تایید محیط زیست خوزستان به وزارت نفت معرفی شده اند که امیدواریم این وزارتخانه هرچه سریعتر موافقت خود را با به کارگیری آنها اعلام کند.

وی ادامه داد: وظیفه اصلی هسته های زیست محیطی کنترل، پایش و نظارت بر اجرای پروژه های طرح های نفتی آزادگان شمالی و جنوبی، طرح میدان نفتی یاران و میدان نفتی یادآوران است.

مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان افزود: بر اساس دستور العمل سازمان محیط زیست، افراد ناظر در تالاب هورالعظیم از سوی این سازمان انتخاب شده اند.

در این حال هنوز این سوال ذهن دوستداران تالاب هورالعظیم را مشغول کرده که رویکرد تازه هسته های زیست محیطی که قرار است پس از دو سال اخراج و اجرای بسیاری از برنامه ها و پروژه های نفتی در غیاب این ناظرین انجام شده چه خواهد بود؟ آیا این رویکرد به نفع تالاب است، یا بار دیگر هورالعظیم قرار است قربانی مصلحت صنعت نفت شود؟

گمراوی با نقد طرح ناظران زیست محیطی تالاب هورالعظیم گفت: هسته های زیست محیطی فرآیندی کاملا ناقص است زیرا کارشناس و ناظری که در کار خود استقلال نداشته باشد و با وابستگی به صنعت وارد کار شود، در آخر یا متمایل به صنعت می شود و یا در صورت مقاومت به راحتی کنار گذاشته خواهد شد؛ مانند اخراج هسته های زیست محیطی از تالاب هورالعظیم که به علت ارسال گزارشهای ناظرین از عملکرد شرکت های نفتی حاضر در تالاب انجام شد.

دبیر انجمن زیست محیطی هیام با اشاره به اینکه فرآیند هسته های زیست محیطی تنها در صورت وابسته بودن به سازمان محیط زیست می تواند مفید باشد، اظهار داشت: سازمان حفاظت محیط زیست این توانایی را دارد که بدون وابستگی، نیروهای گزینش شده خود را در تالاب هورالعظیم مستقر کند.

وی اظهار کرد: خوزستان استانی است نفتخیز و باید با راه اندازی دفتری به عنوان دفتر نظارت بر فعالیت های نفتی در استان که زیر نظر اداره محیط زیست خوزستان اداره شود عملکرد تمام میادین نفتی استان مورد بررسی قرار گیرد.

این فعال حوزه های زیست محیطی با اشاره به اینکه در حال حاضر تمام عرصه تالاب هورالعظیم در اختیار شرکت های نفتی قرار دارد، افزود: چندین سال از فعالیت های نفتی در این تالاب گذشته و جاده ها، چاهها و سکوهای نفتی ساخته شده و این فعالیت ها بدنه یکچارچه تالاب را تکه تکه کرده است.

وی تصریح کرد: نظارت باید در ابتدای کار انجام می شد نه اکنون که دیگر چیزی از تالاب هورالعظیم باقی نمانده است.

*حق آبه ای که هیچ گاه تامین نمی شود

در چند سال گذشته به دلیل بروز خشکسالی های پی در پی در حوضه آبریز رودخانه کرخه که تامین کننده اصلی آب تالاب هورالعظیم است، این رودخانه نتوانسته آب مورد نیاز کشاورزی منطقه را تامین کند و در برخی از سالها ورودی آب به تالاب به صفر رسیده است.

مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان از اختصاص 10 متر مکعب آب در ثانیه برای تالابهای شادگان و هورالعظیم خبر داد و گفت: محاسبه حق آبه این دو تالاب در جدول برنامه سازمان آب و برق خوزستان موفقیت خوبی است و در 40 سال گذشته هیچگاه چنین برنامه ای جزو جدول های محاسباتی این سازمان قرار نگرفته است.

با این حال اکنون میزان ورودی آب به تالاب هورالعظیم فقط دو متر مکعب در ثانیه است و در برخی موارد برداشت های کشاورزان در مسیر، اجازه ورود همین مقدار کم را هم به تالاب نمی دهد.

در سال گذشته افزایش میزان بارندگی ها در استان خوزستان موجب کاهش مصرف آب کشاورزی شد و ورود آب به هورالعظیم، جانی تازه به پیکر خشکیده تالاب بخشید.

اما در باره تعیین حق آبه از سوی سازمان آب و برق برای تالابهای شادگان و هورالعظیم نیز ناظران خوشبین نیستند و می گویند: این نوع تعهدات در گذشته نیز بارها داده شده اما هیچگاه به آن عمل نشده و اداره کل محیط زیست خوزستان نیز تاکنون به صورت چشمی میزان ورود آب به این تالاب را تخمین زده است.

*هورالعظیم کانون گرد و غبار

تبدیل شدن تالاب هورالعظیم به یکی از کانون های اصلی گرد و غبار از دیگر هشدارهای اداره کل محیط زیست خوزستان به مقامات ارشد کشوری است که چند سالی پیگیر برنامه هایی برای کاهش گرد و غبار در استان خوزستان هستند.

بگفته ناظران زیست محیطی اکنون گرد و غبار ها فقط منشاء خارجی ندارد و تالاب هورالعظیم که زمانی سپری طبیعی در مقابل گرد و غبار محسوب می شد به یکی از کانون های گرد و غبار تبدیل شده است.

الهام خاکسار کارشناس و مسوول آزمایشگاههای اداره کل محیط زیست خوزستان گفت: مساحت تالاب هورالعظیم از 750 هزار هکتار در سال 1970 به یکصد هزار هکتار رسیده و خودسوزی تالاب بر اثر خشک شدن نیزارها نیز به یکی از مشکلات اصلی هورالعظیم تبدیل شده است.

نکته پایانی اینکه اداره کل محیط زیست خوزستان و تالاب هورالعظیم وارث معضلات و مشکلاتی هستند که در نتیجه اتخاذ تصمیمات روسا و کارشناسان پیشین سازمان محیط زیست در باره تالاب هورالعظیم به وجود آمده است زیرا تمام مجوزهای توسعه میادین نفتی در دفتر ارزیابی سازمان محیط زیست صادر شده و اداره کل محیط زیست خوزستان تنها ابلاغ کننده این تصمیمات بوده است.

...............................

منبع: ایرنا