خوزنا:در نظام های آموزشی  علاوه بر آموزش درسی  به جنبه های تربیتی نیز توجه می شود . برنامه های فرهنگی  که در مدارس برگزار می شود ، به منظور تاثیر گذاری در تربیت  و  رشد شخصیت کودکان و نوجوانان است . در نظام  اداری آموزش و پرورش فعالیت های پرورشی ، تربیت بدنی و  مشاوره زیر نظر  امور تربیتی انجام می شود . در این میان سهم زیادی از برنامه ها  به معاون پرورشی اختصاص دارد .

برنامه های معاونت پرورشی

برنامه های پرورشی مدارس در دو بخش ( قرآن و معارف ) و ( فرهنگی – هنری )  عرضه می شود . بخش قرآن و معارف شامل مسابقات  قرائت قرآن ، احکام ، صحیفه سجادیه ، نهج البلاغه ، تفسیر قرآن و انشاهایی با موضوعات دینی است .

بخش فرهنگی – هنری شامل مسابقات سرود ، انواع نمایش ( عروسکی ، صحنه ای ، نقالی ، نمایش نامه خوانی )  ، نشریه الکترونیک ، وبلاگ ، مطالعه و تحقیق ( تهیه مقاله پژوهشی)  داستان نویسی ، سرودن شعر ، نقد ادبی و.... می باشد .

البته مسابقات فرهنگی - هنری در این سطح گسترده در همه مدارس کشور  اجرا  نمی شود .

معمولا معاون و مربی پرورشی ، تخصص کافی در تمام این  رشته های هنری را ندارند  . علاوه بر آن  مدارس نیز بودجه کافی برای جذب مربی  در اختیار ندارند . در هر مدرسه متناسب با شرایط  موجود بعضی از این مسابقه ها اجرا می شود . علاوه بر  مسابقات  ( فرهنگی – هنری ) و ( قرآن و عترت ) اجرای آیین های جشن  و سوگواری ، مراسم صبحگاه ، دعوت از کارشناسان دینی به مناسبت های خاص ، تشکیل هیئت های عزاداری ، جشن تکلیف ، برگزاری اردوهای دانش آموزی ، نماز جماعت و انتخابات شوراها  نیز  زیر نظر معاون پرورشی انجام می شود .

در  اغلب مدارس معاون و مربی پرورشی ،  از برگزاری مراسم نماز جماعت ، سخنرانی کارشناسان مذهبی ، روضه خوانی و .....

 گزارش تهیه می نمایند  و  همراه مستندات به اداره متبوع خود ارسال می کنند . بدیهی است  که این تراکم برنامه ها ، کارِ معاون  و مربی پرورشی  را  سنگین  می کند .  

 ارسال بخشنامه های معاونت پرورشی ، آن قدر سریع است که معاونان پرورشی گاه فرصت اطلاع رسانی  تمام بخشنامه ها را هم پیدا نمی کنند . علاوه بر این  برنامه ها ، معمولا  تابلوهایی  در مدارس وجود دارد که به معاون پرورشی ، مشاور ، تربیت بدنی و بهداشت اختصاص دارند . از این تابلوها  ، حجم زیادی از  مطالب مربوط به معاون پرورشی است  که شامل احادیث  و ادعیه دینی ، شعارها  و تصاویر مناسبتی است . در بعضی مدارس حتی  تابلوهای پرورشی بر اساس موضوع تفکیک شده اند :

تابلو مختص حجاب ، تابلو ادعیه و احادیث  ، تابلو نماز ، تابلو مهدویت  ، تابلو بسیج و......

از پوسترهایی که بر در و دیوار مدارس نصب می شود ، بیشترین حجم به پوسترهای مذهبی و اعتقادی اختصاص دارد .

اولین پرسشی که به ذهن می رسد ، این است که معاونت پرورشی این وزارتخانه از مراحل  و مدت زمان اجرایی شدن بخشنامه ها ، به درستی اطلاع دارند  ؟  همچنین  از حجم کتاب های درسی  و امتحانات پی در پی  دانش آموزان  مطلع هستند  ؟

اطلاع رسانی محتوای بخشنامه ها به دانش آموزان ، ثبت نام  از  متقاضیان  و در نهایت  تمرین  و پیگیری اجرای هر برنامه وقت زیادی می گیرد . اغلب معاونان پرورشی از حجم زیاد بخشنامه های این معاونت شاکی هستند و به گفته خودشان  صدایشان به جایی نمی رسد . عجیب تر آن که بیشتر این مسابقات اواخر آذر و دیماه باید  به اداره ارسال شود که فصل امتحانات است !!!

واقعیت این است اهداف پرورشی – و گاه سیاسی – که در این برنامه ها دنبال می شود ، برای عملی شدن ، زمان زیادی را طلب می کند . زمانی بیش از آن که دانش آموزان را در اختیار داریم و از طرفی محتوای اغلب برنامه ها و اهداف آنها یکسان است . شتابی که معاونت پرورشی وزارتخانه برای تربیت دینی نوجوانان این کشور در پیش گرفته ، خارج از حد متعارف است و باید به  این معاونت  گفت : به کجا چنین شتابان .... ؟!!  

بررسی محتوای برنامه های پرورشی  

بررسی محتوای  برنامه های صبحگاه ، مسابقات ، سخنرانی ها ، برنامه های مناسبتی ، محتوای تابلوها و پوسترهای پرورشی

نشان می دهد بیشترین حجم موضوعات ، مربوط به مسائل اعتقادی و مناسبت های مذهبی است . در انبوه  بخشنامه های

 ارسالی  به معاون پرورشی ، تنوع چندانی  دیده نمی شود . اغلب برنامه های فرهنگی مدارس ، بر اساس یک اندیشه و تفکر

غالب شکل می گیرد که  پیرامون  موضوعات عقیدتی است عاری از هر گونه نوآوری .

با توجه به اینکه در تمام سطوح تحصیلی ،  آموزه های دینی در کتاب های درسی تدریس می شود ، آمیختگی بیش از حد برنامه های پرورشی با موضوعات اعتقادی برای نوجوانان تکرار مکررات است .

  تجارب این سال ها نشان می دهد از  این تکرارها  نتیجه مطلوبی نگرفته ایم و  علیرغم تمام این  تبلیغات  نتوانسته ایم  بر

گرایش های فکری  نوجوانان تاثیر  قابل توجهی بگذاریم . هر چه  در مسائل اعتقادی سختگیری ها را بیشتر کردیم  و  در را  به روی اندیشه های  نو  بستیم ، کم توجهی ها  در این نسل  بیشتر  شد .

 از طرفی مدارسی  چون مدارس علوم و معارف اسلامی  و حوزه های علمیه در کشور ما دایر هستند که با اهدافی خاص

تاسیس می شوند و چنانچه نوجوانانی مایل به تحصیل در این رشته ها باشند می توانند در این مدارس ویژه ثبت نام کنند .

در انبوه  برنامه های پرورشی ، به حوزه های ملی و میهنی  و حتی ادبی کمتر توجه می شود . جای  شعر و موسیقی در برنامه های فرهنگی مدارس ، خالی است . شعر و موسیقی غذای روح  هستند که  به  انسان آرامش و نشاط می بخشند . متاسفانه  از این غذای روح در مدارس  ما  خبری نیست . در این زمینه خط قرمزها زیاد هستند و آن قدر تنوع تصمیم گیری هست که کسی حتی  به  پیشنهاد دادن  هم  فکر  نمی کند .

موسیقی به عنوان یک ابزار قدرتمند آموزشی در افزایش آرامش  و رشد خلاقیت مؤثر است . در حالی که روانشناسان ، معتقدند موسیقی می تواند در درمان اختلالات  روانی مؤثر باشد و موجب التذاذ  روحی  می شود ، در آموزش و پرورش در را به روی موسیقی بسته ایم حتی به مناسبت های ویژه ، یک موسیقی کوتاه  و یا  همنوازی یک ارکستر را  نمایش نمی دهیم

سرودهای زیبایی در شبکه های مجازی دست به دست می گردد  که از نظر محتوا و اجرا  با فضای آموزشی تناسب دارند اما  حتی این  سرودها  مجوز ورود به مدارس را ندارند . اهداف پرورشی مدارس  در یک جهت خاص  و با  غلظت مسائل دینی انتخاب می شوند .

با  ایجاد تنوع ، طرحی نو دراندازیم

نوجوان امروزی تنوع طلب و نوگراست .  شعارهای  تکراری  و نصایح خشک و مستقیم برای آنان جذبه ای ندارد .

امروزه  حتی آموزه های تربیتی و انتقادی را در قالب های هنری ارائه می کنند . با تنوع بخشیدن به  برنامه های پرورشی  می توان  فضای شادتری را در مدارس ایجاد کرد .

 در مراسم صبحگاه  بعد از قرائت دعا و احادیث ، غالبا  نصایح تکراری ، تهدید نمره انضباط و به مناسبت هایی شعارهای مرگ بر ... مرگ بر .... برگزار  می شود . در این مراسم نوجوانان کمتر مطالبی را  می شنوند که به تلطیف روحیه آنها کمک کند .  در  برنامه های فرهنگی مدارس ، جای ادبیات  و موسیقی خالی است  . مراسم صبحگاه می تواند با  پیام های دوستی و صلح  ، با  نغمه ای لطیف و با سرود همدلی ، یک روز خوب و مثبت را  رقم بزند  .  

شعر و موسیقی که روح انسان را جلا می بخشد ، در برنامه های فرهنگی مدارس جایگاهی ندارد . .در جشن ها  و  آیین

های ملی -  به جز دهه فجر و آن هم یک سرود  - نغمه ی موسیقی  به گوش نمی رسد  . اگر هم باشد آن قدر اندک  است

که  شنیده  نمی شود در حالی که  در بسیاری از کشورها آموزش موسیقی یک واحد درسی است  و کودکان با موسیقی 

بزرگ می شوند  .

در برنامه های فرهنگی مدارس ،   بهره گیری از  آثار ادبی هم نادیده گرفته می شود . در مراسم صبحگاه خواندن چند بیت از شاهنامه فردوسی که  روح میهن دوستی را  برمی انگیزد  و خواندن ابیاتی از شاعران سنتی یا معاصر که موجب التذاذ ادبی و تلطیف روحیه  می شود ، فراموش گشته است .

ادبیات فارسی سرشار  از  آموزه های اخلاقی ، صلح آمیز  ،  میهن دوستی و توصیفات گوناگون است . متاسفانه  در برنامه های فرهنگی مدارس به این گنجینه ادبی توجهی نمی شود . 

قرائت اشعار زیبا  ، نقل یک حکایت ، معرفی شخصیت های علمی ، فرهنگی ، خاطرات یا سفرنامه بزرگان و ...  موجب التذاذ ادبی می شود  . بهره گیری از ادبیات می تواند انگیزه ای در  نوجوانان ایجاد کند تا  شعری را به خاطر بسپارند  و  حکایتی را در ذهن خود ثبت کنند و  بدین ترتیب بر دانش ادبی آنها هم  افزوده  می گردد .

 امروزه خشونت در جامعه ما بیداد می کند .  این خشونت را در  نزاع های  خیابانی ، در مواجهه با وضعیت ترافیکی  و در برخوردهای روزمره مشاهده می کنیم .

برای کاهش خشونت باید جامعه را به شادی و آرامش  سوق داد . هنر متعالی نقش مهمی در کاهش خشونت  دارد . برای رسیدن به آرامشی درونی و تلطیف روحیه افراد ، ادبیات و موسیقی بسیار کارساز هستند . دانش آموزان در مدرسه با استرس های مختلفی مواجه می شوند ، ابزار هنر ( موسیقی ، شعر ، سرود و نمایش ) می تواند در کاهش این استرس  مؤثر باشد .

آن چه مسلم است در نظام آموزشی شالوده  تفکر سازنده ، نوآوری و تقویت روحیه پرسشگری کودک و نوجوان شکل می

گیرد . اگر  در یک نظام ،  نوجوانان  تنها با یک  طرز تفکر  تربیت شوند و زمینه  نقد مهیا نباشد ، آزاد اندیشی و خلاقیت  رشد نمی کند  . برای پرورش  نوجوانانی  شاد  و مبتکر ، به فضایی شاد  و با طراوت در مدارس نیازمندیم .

برای تحقق این منظور ، می توان  هنر و ادبیات را  در  بخشی از برنامه های فرهنگی جای داد .  برای ایجاد چنین تحولاتی و برای  شادکردن فضای مدارس ،  به تحولی جدی در نگرش مدیران و مسئولان  آموزش و پرورش نیازمندیم .

فاطمه سادات   اشرفی زاده