شاید شما هم جزء افرادی باشید که در حین رانندگی، یکی از سه‌چرخه‌های بدون چراغ و علام، جلوی مسیر حرکت شما سبز شده یا بدون توجه به‌حق رعایت حق تقدم‌ها از فرعی به اصلی یا چراغ راهنمایی عبور کرده و جلوی خودروی شمارا سد کرده باشد. راکب این سه‌چرخه‌ها اغلب بی‌توجه به دیگر وسایط نقلیه موتوری در هر شرایطی به فکر انجام کارهای خود هستند. عدم توجه به قوانین راهنمایی و رانندگی و حقوق دیگر شهروندان معمولاً جزء اعمال یومیه آن‌ها محسوب می‌شود.

ازجمله کارهایی که این سه‌چرخه‌های پریشان و متفرق در شهر اهواز انجام می‌دهند می‌توان به جمع‌آوری پسماندهای مختلف مانند کارتن‌های مقوایی، انواع نایلون و پلاستیک در قالب به هم ریختن سطل و کیسه‌های زباله در سطح معابر و مناطق شهری اشاره نمود. تعدادی هم در مشاغلی مانند فروش میوه و تره‌بار، انواع ماهی و آب تصفیه و یا خرید ضایعات فعالیت دارند. تعدادی از آن‌ها به‌صورت کلونی در بعضی بازارهای محله ای و بعضی معابر مرکزی شهر به صورت متمرکز و ساکن به فروش مشغول هستند. اما تعداد زیادی از آن‌ها در معابر شلوغ و پرتردد سطح شهر فعالیت دارند.

طبق قانون کلیه وسایل نقلیه موتوری باید دارای پلاک راهنمایی مشخص باشند تا حرکت‌های آن‌ها قابل ره‌گیری و اعمال قانون باشد. اما این وسایط نقلیه فاقد پلاک بوده و امکان اعمال قانون از سوی پلیس راهور میسر نیست. فراتر از آن در صورت وقوع هرگونه مشکل در سطح شهر اگر راکب سه چرخه متوقف نشود، شهروندان نمی‌توانند آنان را رهگیری یا متوقف و احقاق حق نمانید مگر اینکه منجر به درگیری فیزیکی و اعمال زور گردد که از مصادیق هنجارشکنی و بروز بی‌قانونی است که درخور و شایسته شهر و شهروندان نیست. البته مسائل و مشکلات آن‌ها محدود به موارد ذکرشده نیست و موارد متعددی از تخلفات فراتر از قانون توسط آن‌ها انجام می‌گیرد که همه شهروندان به‌نوعی با آن‌ها آشنایی دارند و نیازی به گفتن ندارند.

استفاده از انواع سه‌چرخه‌ها برای اولین بار در سده نوزده میلادی در اروپا رایج شد. اولین سه‌چرخه‌ها توسط نیروی پا حرکت می‌کردند و بعدها توسط احشام کشیده می‌شدند و بعد از اختراع موتورهای بنزینی توسط نیروی کشنده موتوری به طرز گسترده‌ای مورداستفاده قرار گرفتند. امروزه در کشورهای مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شرق آسیا این وسیله نقلیه در کشوهایی مانند تایلند، هند، بعضی از شهرهای چین، نپال، بنگلادش، فیلیپین، سریلانکا، پاکستان و افغانستان کاربرد و استفاده‌های فراوان دارد.

در این کشورها بیشتر کاربرد این وسیله نقلیه، جهت جابجایی مسافرین است. به‌طور مثال در بعضی از شهرهای توریستی تایلند از این وسیله نقلیه به دلیل ارزان بودن و آلودگی کمتر محیط‌زیست استفاده می‌شود. مدل ساخت این وسایط نقلیه که در کشورهای مختلف به نام‌هایی مانند اتوریکشا، تک‌تک، زرنج و... خوانده می‌شوند متغییر بوده و توسط چند کمپانی معروف با سوخت بنزینی و اخیراً هم گازی تولید می‌شوند. هدف از ذکر این نمونه‌ها این معلوم شدن این نکته است که اگر علم استفاده و برنامه‌ریزی در کار باشد اتفاقاً می‌توان از وجود این وسیله نقلیه فرز و چابک و کوچک بهره‌های زیادی برد که در کاهش میزان ترافیک و ارائه خدمات شهری مفید است.

در طی سال‌های اخیر که استفاده از این وسیله نقلیه رو به افزایش رفت است متأسفانه مدیران شهری پیش‌بینی مشکلاتی را که ممکن است عدم ساماندهی آن‌ها به همراه داشته باشند را موردبررسی و تدبیر قرار ندادند. ماحصل نتیجه این شد که به دلیل شرایط نا مناسب اقتصادی و مشکل اشتغال و آمار بالای حاشیه نشینی در کلان‌شهر اهواز، تعداد زیادی از شهروندان جهت امرارمعاش خود به استفاده و به‌کارگیری از این وسیله نقلیه روی آوردند، که در بعد اجتماعی و انسانی این تلاش آن‌ها قابل‌تقدیر است و خدایی نکرده هدف از نقد موضوع سدکردن کار آنان و بریدن رزق و روزی حلال آنان نیست بلکه لزوم یافتن راه چاره‌ای است تا بتوان فعالیت آن‌ها را ساماندهی و انضباط شهری را برقرار نمود. اگر از بعد اجتماعی به قضیه نگریسته شود باید اذعان کرد در صورت عدم فعالیت این افراد، شاید آن‌ها به کارهای نامعقول دیگری روی می‌آوردند که زمینه ساز بروز مشکلات و معضلات دیگری برای جامعه می‌شد.

ازجمله مهم‌ترین فعالیت‌هایی که این سه‌چرخه‌ها در آن فعالیت دارند طرح تفکیک زباله در مبدأ و یافتن پسماندهای بازیافتی است که بعد از جمع‌آوری آن‌ها را به متقاضیان می‌فروشند. در این زمینه می‌توان به‌عنوان یک پتانسیل بالقوه به آن نگریسته شود و مجموعه مدیریت شهری اهواز شامل فرماندار محترم و فرماندهی پلیس راهور و شهرداری بامطالعه دقیق اوضاع،دستورالعملی را تدوین و اجرایی و کلیه سه‌چرخه‌هایی را که تمایل دارند در این زمینه فعال باشند را طبق برنامه و روش‌های ویژه‌ای به‌کارگیری نمایند (بازیافت پسماند یکی بزرگ‌ترین مواردی شهری است که به‌عنوان طلای سیاه روی زمین مانده و تاکنون اقدام مؤثری در شهر اهواز بر روی آن به عمل نیامده است).

البته ذکر موضوع یک ایده خام است و باید کارشناسی دقیق بر روی آن انجام گیرد. درزمینهٔ تعدادی از سه‌چرخ‌ها که به فروش اجناس مشغول هستند باید توسط مدیریت شهری یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های اهواز یعنی نبود بازارچه‌های تعریف‌شده میوه و تره‌بار و ... بر اساس استاندارهای رایج (گرچه در بعضی مناطق برقرار است ولی نیاز به ساماندهی دارند) را تدوین و طراحی کرد که می‌توان این سه‌چرخه‌ها را در محل بازارچه‌ها مستقر نمود.

در بعد دیگر می‌توان به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های حمل‌ونقل درون‌شهری (با به‌کارگیری از انواعی که برای حمل مسافر طراحی می‌شوند) از آن‌ها استفاده و بخشی از مشکلات جابجایی شهروندان خصوصاً در هسته مرکزی شهر را برطرف نمود که خود مطالعه جداگانه و جامعی را می‌طلبد. همچنین در بعضی از مشاغل خاص دیگر مانند امکان حمل بار در مناطق شهری، ارائه بعضی از کارهای خدماتی توسط آن‌ها قابل انجام است که باید در قالب یک طرح موضوع موردبررسی دقیق قرار گیرد.

درنهایت باید در قابل یک پروژه و طرح جامع موضوع موردبررسی قرار گیرد تا راهکارهای سامان‌دهی و استفاده از این ظرفیت مشخص و جهت تصمیم‌گیری نهایی در اختیار مدیران و مسئولان کلان‌شهر اهواز قرار گیرد. در غیر این صورت همه‌روزه بر تعداد آن‌ها افزوده‌شده و بر میزان به‌هم‌ریختگی شهری یعنی بروز نابهنجاری‌های اجتماعی می‌افزایند.

من ا.. التوفیق

 نوید قائدی